از احادیثی که در فضایل عایشه، از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کنند و به صورت مشهور بیان شده و تلقی به قبول کرده‌اند، این روایات است: «کلمینی یا حمیراء» ای حمیرا! با من سخن بگو! «خذوا شطر دینکم عن هذه الحمیراء» یا «خذوا ثلثی دینکم عن الحمیراء» بخشی یا دو سوم از دین خود را از عایشه بگیرید.
برخی علمای اهل سنت، در کتاب‌های تفسیر و تاریخ و دیگر کتب اهل سنت، این روایات را جهت اثبات فضیلت عایشه، ذکر می‌کنند و سخنی از صحت و سقم این حدیث به میان نیاورده[1] و به جهت شهرت آن‌ها از بحث در این احادیث می‌گذرند.
در حالی‌که این روایات، ازجمله عباراتی است که به عنوان روایت، مشهور شده و از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حتی با سند غیر صحیح نیز نقل نشده است؛ ملاعلی قاری در مورد عبارت اول، «کلمینی یا حمیراء»، آورده است: این حدیث مشهور است، اما نزد علما برای آن اصلی وجود ندارد.[2]
حتی اظهار نظری از ابن‌قیم پس از نقل یک حدیث که ابتدای آن «یا حمیراء» بود آمده است: هر حدیثی که در آن «یا حمیراء» یا «حمیراء» بود، آن حدیث، دروغین و ساختگی است، و پس از آن عبارت «خذوا شطر دینکم عن هذه الحمیراء» را آورده است.[3]
برخی عالمان اهل سنت، کلیت کلام ابن‌قیم را رد کرده‌اند و گفته‌اند که در 3 حدیث صحیح، کلمه «حمیراء» آمده است، ولی عبارات مذکور در این مقاله، صحیح نیستند.[4]
درباره عبارت «خذوا شطر دینکم عن هذه الحمیراء»، ابن کثیر می‌گوید: این حدیث جداً غریب است، بلکه منکر است؛ از استادمان، مزی در مورد این عبارت سؤال شد، آن را نشنیده بود و گفت: تاکنون سند آن را نیافتم؛ استاد دیگرمان، ذهبی، نیز این حدیث را از واهیات (احادیث موهوم و خیالی؛ جعلی) دانسته که برای آن سندی ذکر نشده است.[5]
سیوطی نیز پس از نقل مطالب ابن کثیر می‌گوید: این حدیث در کتاب «الفردوس بمأثور الخطاب» دیلمی، از انس، بدون ذکر سند نقل شده است.[6]
سخاوی نیز از ابن‌حجر از کتاب تخریج ابن حاجب نقل می‌کند که گفت: سندی برای این عبارت نمی‌دانم و ندیدم در کتاب‌های حدیث، مگر در کتاب نهایه ابن اثیر، در ماده ح م ر، و ابن اثیر سندش را بیان نکرده، هم‌چنین در کتاب «الفردوس» دیدم، البته لفظش به‌گونه‌ای دیگر بود: «خذوا ثلث دینکم من بیت الحمیراء.» و دیلمی هم سندی برای آن بیان نکرده بود، سپس کلام ابن کثیر را نیز درباره این عبارت بیان می‌کند.[7]
دیگر عالمان حدیث شناس اهل سنت نیز همین مطالب را در کتاب‌های خود، ذیل دو عبارت «خذوا شطر دینکم عن هذه الحمیراء» یا «خذوا ثلث دینکم عن الحمیراء» آورده‌اند.[8]
آلوسی می‌گوید: حدیث نبوی «دو سوم دین خود را از عایشه بگیرید» بر فرض صحت، دلیل بر برتری عایشه بر فاطمه (سلام‌الله‌علیها) نیست؛ زیرا اگر پیامبر می‌دانست که زهرا بیشتر عمر می‌کند، چه بسا می‌گفت که تمام دین خود را از زهرا بگیرید؛ نگفتن این کلام در حق کسی‌که عقل و نقل دلالت بر علم او می‌کند، دلالت بر مفضول بودنش ندارد.[9]

پی‌نوشت:

[1]. تفسیر الرازی، فخر رازی، ج32، ص232.
تاریخ الخمیس، دیار بکری، ج1، ص358 و ...
[2]. الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه، ملاعلی قاری، ص191. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، ابن‌قیم جوزیه، ص60. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. حاشیه المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف، ابن‌قیم جوزیه، تحقیق ابوغده، ص60و61.
دروس الشیخ عائض القرنی، عائض القرنی، ج73، ص21.
[5]. تحفة الطالب بمعرفة احادیث مختصر ابن الحاجب، ابن کثیر، ص141. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. الدرر المنتثره فی الاحادیث المشتهره، سیوطی، ص113. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. المقاصد الحسنه، سخاوی، ص321. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[8]. تذکرة الموضوعات، فتنی، ص100.
الاسرار المرفوعه فی الاخبار الموضوعه، ملاعلی قاری، ص190و191.
مرقاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ملاعلی قاری، ج9، ص3995.
شرح الزرقانی علی مختصر خلیل، عبدالباقی زرقانی، ج3، ص186و187.
شرح الزرقانی علی المواهب اللدنیه بالمنح المحمدیه، محمد بن عبدالباقی زرقانی، ج4، ص389.
الجد الحثیث فی بیان ما لیس بحدیث، عامری، ص91.
کشف الخفا، عجلونی، ج1، ص431.
الفوائد المجموعه، شوکانی، ص399.
تحفة الاحوذی، مبارکفوری، ج10، ص252.
[9]. روح المعانی، آلوسی، ج3، ص155 و156. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
«کل دینتان را از حضرت زهرا بگیرید»