متن مقاله
موضوع بنا و ساختن گنبد و بارگاه از جمله موضوعات مورد اختلاف بین محمد بن عبدالوهاب و مسلمانان است. محمد بن عبدالوهاب در مقاله‌ای که در جریده ام القراء، در جمادی الثانی سال 1345 منتشر ساخت، می‌گوید ساختن قبه و بنا از قرن پنجم هجرت معمول گردیده است.

که در پاسخ باید گفت آیاتی در قرآن وجود دارد که بزرگان اهل‌‌سنت تصریح کرده‌اند که این آیات دلیل بر جواز مشروعیت بناء بر روی قبور بزرگان و اولیاء است. در این‌جا از باب نمونه به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

- «وَ کَذلِکَ أَعْثَرْنا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ لا رَيْبَ فيها إِذْ يَتَنازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْياناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذينَ غَلَبُوا عَلي‏ أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِداً.[کهف/21] و این‌چنین مردم را متوجّه حال آن‌ها کردیم، تا بدانند که وعده خداوند (در مورد رستاخیز) حقّ است و در پایان جهان و قیام قیامت شکّی نیست! در آن هنگام که میان خود درباره کار خویش نزاع داشتند، گروهی می‌گفتند: «بنایی بر آنان بسازید (تا برای همیشه از نظر پنهان شوند! و از آن‌ها سخن نگویید که) پروردگارشان از وضع آن‌ها آگاه‌تر است!» ولی آن‌ها که از رازشان آگاهی یافتند (و آن را دلیلی بر رستاخیز دیدند) گفتند: «ما مسجدی در کنار (مدفن) آن‌ها می‌سازیم (تا خاطره آنان فراموش نشود.)» بعد از روشن شدن قضیه اصحاب کهف، مردم می‌آیند و می‌بینند که این‌ها در درون غار از دنیا رفته‌اند. کسانی‌که آن‌جا حاضر شدند، دو دسته بودند؛ یک دسته کفار و یک دسته مؤمنین؛ نزاعی در گرفت؛ یک عده گفتند: بر روی قبر اصحاب کهف، ساختمان یادبودی بنا می‌کنیم و عده‌ای که قدرت بیشتری داشتند و بر دسته اول غلبه پیدا کردند، گفتند: ما بر روی قبر آن‌ها مسجد بنا می‌کنیم. بنا بر اتفاق نظر مفسران، پیشنهاد ساختن مسجد بر قبر اصحاب کهف را موحدان و خداپرستان داده‌اند و خالی بودن آیات قرآن و نیز مفسران و مورخان از هرگونه نقد و اعتراض در این خصوص، نشان‌دهنده نوعی تقریر است. طبری در این باره می‌گوید: «مشرکین گفتند: ما بر روی قبر آنان ساختمان یادبودی بنا می‌کنیم ـ چون آنان فرزندان اجداد ما هستند ـ و خدا را در آن عبادت می‌کنیم. مسلمانان گفتند: ما سزاوارتریم، چون آنان از ما (مؤمن و موحد) بودند و بر روی قبر آن‌ها مسجد بناء می‌کنیم و در این مسجد خدا را عبادت می‌کنیم.»[1] آیه بر جواز بنای مسجد بر روی قبور، و نماز خواندن و عبادت کردن دلالت دارد. زمخشری، در تفسیر این آیه می‌گوید: «بر درب غار، مسجدی بنا می‌کنیم تا مسلمانان در آن‌جا نماز بخوانند و به محل دفن اصحاب کهف تبرک بجویند.»[2]

- «في‏ بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْکَرَ فيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ.[نور/36] (این چراغ پر فروغ) در خانه‌هایی قرار دارد که خداوند اذن فرموده دیوارهای آن را بالا برند (تا از دستبرد شیاطین و هوس‌بازان در امان باشد) خانه‌هایی که نام خدا در آن‌ها برده می‌شود، و صبح و شام در آن‌ها تسبیح او می‌گویند» مراد از بیوت چیست؟ در روایات داریم که وقتی این آیه نازل شد: «یکی از اصحاب از نبی مکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سؤال کرد: ای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مراد از این بیوت چیست؟ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: مراد، خانه‌های انبیاء است. ابوبکر بلند شد و گفت: آیا خانه علی و فاطمه هم جزء خانه‌های أنبیاء هستند؟ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: بله! بلکه از افضل آن خانه‌هاست.»[3] بنابراین مراد از بیوت در آیه، خانه‌های پیامبران است و خانه حضرت علی (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) هم از برترین آن خانه‌ها است. ابن عباس و مجاهد، رأی داده‌اند که مراد از ترفع یعنی: تبنی و تعلی؛ ساختمان بنا شود و برافراشته گردد.[4] به علاوه برخی مانند حسن بصری و ضحاک گفته‌اند که مراد از آن، احترام و گرامی داشتن آن خانه‌هاست.[5] هر معنایی که بگیریم. چه بنا و چه برافراشته شدن و چه گرامی داشتن، بنا بر قبور پیامبران و اولیاء و حرم سازی و گنبد سازی، یکی از مصادیق بارز گرامی داشتن پیامبران و ائمه (علیهم‌السّلام) است.

پی‌نوشت:

[1]. «فقال المشرکون نبنی علیهم بنیانا، فإنهم أبناء آبائنا و نعبدالله فیها؛ و قال المسلمون: نحن أحق بهم، هم منا، نبنی علیهم مسجدا نصلی فیه و نعبدالله فیه.» جامع البیان، طبری، دارالمعرفة، بیروت، ج 15، ص 278. 
[2]. «لنتخذن علی باب الکهف مسجدا، یصلی فیه المسلمون و یتبرکون بمکانهم.» کشاف زمخشری، زمخشری، ج 2، ص 477.
[3]. «فقام إلیه رجل، فقال: أی بیوت هذه یا رسول الله؟ قال: بیوت الأنبیاء. فقام إلیه أبوبکر، فقال: یا رسول الله! هذا البیت منها لبیت علی و فاطمة؟ قال: نعم من أفاضلها.» درالمنثور، سیوطی، مکتبة آیت الله مرعشی نجفی، قم، ج 5، ص 50.
[4]. تفسیر بحر المحیط، محمد بن یوسف اندلسی ابوحیان، ج 6، ص 421.
[5]. زاد المسیر، ابن جوزی، دار الکتاب العربی، بیروت، ج 5، ص 364.