پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مسائل اختلافی بین مسلمین، مسئله جانشینی حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) است. به اعتقاد اهل سنت به جهت اینکه پیامبر(صلی الله علیه و آله) در آخرین مریضیش، ابوبکر را به امامت نماز جماعت مسلمین فرستاد نتیجه می‌گیرند که ابوبکر سزاوار جانشینی بود. اما در مقابل، شیعیان بر این باورند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مواقع مختلف صراحتا و از سوی خداوند، خلیفه پس از خود را انتخاب کرد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) در سرزمین غدیر خم، در بین جمیعت انبوه مسلمانان از طرف خداوند مأموریت یافت که علی را به جانشینی خود برگزیند. [1] شیعیان تأکید دارند که امامت امام علی از سوی خداوند و انتصابی است. هنگامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از طرف خداوند مأموریتش را انجام داد این آیه نازل شد: «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ دينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْن‏ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلام‏ [مائده/3] امروز، كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند؛ بنا بر اين، از آنها نترسيد! و از (مخالفت) من بترسيد! امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم‏» علامه طباطبائی در المیزان با برشمردن همه احتمالات، ثابت می‌کند که این آیه، در روز غدیر نازل شده است و در صدد اثبات امامت امام علی (علیه السلام) است.[2]
اهل سنت این آیه را در امامت حضرت علی (علیه السلام) نمی‌پذیرند. طبری مفسر بزرگ اهل سنت در ذیل این آیه به نقل از ابن عباس می‌گوید: این آیه در روز عید عرفه نازل شد و علت یأس مشرکین به این جهت بود که غالب مشرکین از بین رفته بودند و مسلمانان بر مشرکین غالب شده بودند. همچنین علت تکامل دین در این روز به این جهت است که خداوند همه فرائض از حلال و حرام را در روز عرفه بیان کرد، بنابراین دین مردم کامل شد.[3]
صرف نظر از تفاسیر شیعه و سنی در رابطه با امامت حضرت علی (علیه اسلام) در این مقاله می خواهیم به سراغ یک مستشرق آلمانی برویم. ویلفرد مادلونگ به عنوان یک تحلیل گر غربی، در این باره می‌گوید: با بررسی‌هایی که من انجام داده‌ام  به این نتیجه رسیدم که خلافت برای علی (علیه السلام) بود ولی از او غصب کردند. حتی اگر هیچ کدام از آیات قرآن بر جانشینی علی (علیه السلام) دلالت نکند، اما باز هم وقتی مجموع آیات قرآن را بررسی می‌کنیم متوجه خواهیم شد که خلافت برای علی (علیه السلام) بود. وی در تبیین نظریه‌اش می‌گوید: وقتی مجموع آیات قرآن را مورد توجه قرار می‌دهیم، مشاهده خواهیم کرد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) نظر نداشت که ابوبکر جانشین او باشد. حتی رضایت به این کار را نیز نداشت. خصوصا با توجه به آیاتی که قرآن در رابطه با پیامبران سلف، بیان کرده است که آرزوی پیامبران این بود که فرزندشان به مقام نبوت و جانشینی آنان برسد. بنابراین طبیعی است که پیامبر اسلام نیز چنین نظری را داشته باشد. زیرا علی به پیامبر بسیار نزدیک بود. علی داماد، پسر عمو و پدر فرزندان پیامبر یعنی حسن و حسین بود. لذا نتیجه می‌گیریم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در صدد جانشینی علی (علیه السلام) بود. [4]

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. مادلونگ، ویلفرد، ترجمه احمد نمایی، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد1377ش، ص13
[2]  . طباطبايى، سيد محمد حسين، المیزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانی،  دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، قم‏ 1374 ش، ج5، ص272-290‏
[3]  . طبرى ابو جعفر محمد بن جرير، جامع البيان فى تفسير القرآن، دار المعرفه‏، بيروت‏ 1412 ق‏، ج6، ص50-51
[4]  . مادلونگ، ویلفرد، ترجمه احمد نمایی، بنیاد پژوهش های اسلامی، مشهد1377ش، ص33