در صحیحین چند روایت نقل شده که روزه روز عاشورا، سنتی بود که یهودیان به خاطر نجات بنی إسرائیل از دست دشمنان و برای تکریم این روز به‌جا می‌آوردند.[1] و از پیامبر (صلى‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که ایشان موافقت با أهل کتاب را دوست می‌‌داشت.[2] از سوی دیگر دسته‌‌ای از روایات دقیقاً مخالف با روایاتی که پیامبر را در روزه گرفتن روز عاشورا تابع یهود می‌‌دانست، وارد شده و دلالت دارد که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به خاطر مخالفت با یهود که این روز را روزه می‌‌گرفتند، فرمود: «عاشوراء را روزه بگیرید و در این سنت با یهود مخالفت کنید، یک روز قبل یا یک روز بعد آن را هم روزه بگیرید.»[3]

اما با مراجعه به تاریخ و اقوال محققان به‌دست می‌‌آید که سال نزد یهودیان قمری نبوده، تا بخواهد در بین آنان این‌‌گونه سنت شده باشد که همه‌ساله روزی که مطابق با روز عاشورا می‌‌شود، روزه بگیرند، تا پیامبر اکرم بخواهد در مخالفت و یا متابعت با یهود، بر اساس اختلاف روایاتی که در بالا ذکر شد، روزه عاشورا را مورد امر و یا نهی قرار دهند.
زیرا روزه یهود در روز دهم ماه تشرین که مطابق با آبان‌ سال شمسی و اکتبر میلادی است بوده، که آن را روز کیپور، یعنی روز «کافر» و یا «کفّاره» نامیده‌‌اند، و آن روزی است که إسرائیلیون با لوح دوم از دین خود آشنا شدند.
پس با توجه به این مطلب، این‌که گفته شود: سنت یهود این بوده ‌که همه‌ساله در روز عاشورا از ماه محرم روزه می‌‌گرفتند، قابل توجیه نیست؛ بلکه سال یهود بر اساس سال شمسی است، و تقریباً هر 36 سال یک بار روز عاشورا با روزی که مورد نظر یهود برای روزه گرفتن است، مقارن می‌شود.
غیر از این، شکل روزه یهود در این روز «کیپور» با روزه مسلمانان شبیه هم نیست، و به‌جای صبح تا غروب، از غروب آفتاب تا غروب آفتاب روز دیگر است.[4]
هم‌چنین روز ورود پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مدینه در هجرت از مکه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول بوده است و نه در ماه محرم.[5]

حال با این تفاصیل چگونه ممکن است روز ورود پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با روز سنّت یهود در روزه گرفتن هم‌‌زمان شده باشد و مردم را به‌خاطر نجات خود از کفار مکه، امر به روزه این روز نموده باشند؟![6]
بالاخره با این روایات متناقض، مشخص نشد که روزه عاشورا سنت یهود بوده و به خاطر مطابقت با آن دستور داده شد، یا به خاطر مخالفت با آن، و یا این‌که اصلاً سنت یهود نبوده و روز ورود پیامبر به مدینه در ماه ربیع الاول بود و آنان در این ماه آن روزه را گرفتند و در سال بعد روزه ماه رمضان تشریع شد؛ بنابراین این همه روایت صحیح متناقض را چه باید کرد؟ روایات صحیحین با این همه تناقض؟

پی‌نوشت:

[1]. «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ فَوَجَدَ الْيَهُودَ صِيَامًا، يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِي تَصُومُونَهُ؟» فَقَالُوا: هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ، أَنْجَى اللهُ فِيهِ مُوسَى وَقَوْمَهُ، وَغَرَّقَ فِرْعَوْنَ وَقَوْمَهُ، فَصَامَهُ مُوسَى شُكْرًا، فَنَحْنُ نَصُومُهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «فَنَحْنُ أَحَقُّ وَأَوْلَى بِمُوسَى مِنْكُمْ فَصَامَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ.» صحیح مسلم، ج2، ص796؛ صحیح بخاری، ج5، ص70 و 96.
[2]. «وَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم یُحِبُّ مُوَافَقَةَ أَهْلِ الْکِتَابِ فِیمَا لَمْ یُؤْمَرْ فِیهِ بِشَىْ‏ءٍ...» صحیح بخاری، ج4، ص189؛ ج5، ص70؛ ج7، ص162.
[3]. «عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: " صُومُوا يَوْمَ عَاشُورَاءَ وَخَالِفُوا فِيهِ الْيَهُودَ صُومُوا قَبْلَهُ يَوْمًا أَوْ بَعْدَهُ يَوْمًا " هَذَا لَفْظُ حَدِيثِ الْمُقْرِئِ وَفِي رِوَايَةِ ابْنِ عَبْدَانَ صُومُوا قَبْلَهُ يَوْمًا وَبَعْدَهُ يَوْمًا.» سنن بیهقى، ج4، ص475.
[4]. «روزه در آیین یهود»
[5]. تاریخ طبری، ج2، ص3؛ الکامل فی التاریخ، ج2، ص518؛ «وَلَا شَكَّ أَنَّ قُدُومَهُ كَانَ فِي رَبِيعٍ الْأَوَّلِ فَحِينَئِذٍ كَانَ الْأَمْرُ بِذَلِكَ فِي أَوَّلِ السَّنَةِ الثَّانِيَةِ وَفِي السَّنَةِ الثَّانِيَةِ فُرِضَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَعَلَى هَذَا لَمْ يَقَعِ الْأَمْرُ بِصِيَامِ عَاشُورَاءَ إِلَّا فِي سَنَةٍ وَاحِدَةٍ ...» فتح الباری، ج4، ص246.
[6]. «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ فَوَجَدَ الْيَهُودَ صِيَامًا، يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِي تَصُومُونَهُ؟» ...» صحیح مسلم، ج2، ص796؛ صحیح بخاری، ج5، ص70 و 96.
«يظن كثير من الناس أن صيام اليهود يوافق يوم العاشر من المحرم وهو وَهْم. فما كان اليهود يصومون عاشوراء: العاشر من المحرم، بل هو يوم عاشوراء آخر. ولا يسمونه عاشوراء. ولكنه يقع في اليوم العاشر من الشهر السابع من السنة العبرية، ولذلك التبس الأمر على شراح الحديث؛ فظنوا أن صيام اليهود وقع يوم العاشوراء ولم يقع ذلك.
ومعروف أن الرسول صلى الله عليه وسلم وصل المدينة ودخلها يوم الاثنين المصادف يوم صيام اليهود، وهذا اليوم العاشر من شهر تشرين...» مجلة الجامعة الإسلامية بالمدينة المنورة، مجموعة من المؤلفين، ج23، ص147.