پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در طول تاریخ تصوف، رعایت مقررات شرع یکسان نبوده است و شرع مقدس در زمان‌ها و مکان‌های مختلف در بین صوفیه فرق می‌کرده است. چنانچه قاسم غنی می‌گوید: «گاهی مشایخ صوفیه به‌مقتضای زمان، شرع را از شروط تصوف می‌شمردند و گاهی هم قیودی می‌گذاشتند.» (قاسم غنی، بحث در آثار و احوال حافظ، ج 2، ص 194) برخی معتقدند که ازجمله جاهایی که شرع، جزو شروط تصوف نیست، زمانی است که صوفی به مقصود یعنی مرحله حقیقت، رسیده است و خود را در این راه صوفی پخته می‌داند. چنانچه ملاسلطان گنابادی در سخنی به‌عنوان سرّ، به نزدیکان خود می‌گوید: «اصل و حقیقت روح نماز همین ذکر قلبی است که ما داریم و من خودم در خانه که هستم، نماز نمی‌خوانم و مسجد هم که می‌آیم برای عوام است.» (حجت بلاغی، مقامات العرفا، ص 152) این امر نشان‌دهنده این است که شریعت در بین صوفیه همچون زنجیری در پای آنهاست که به‌حسب شخص، زمان و مکان خاص، لازمیت اجرائی دارد.

پی‌نوشت:
غنی، قاسم، بحث در آثار و احوال حافظ، نشر کتاب هرمس، تهران، 1386
بلاغی، حجت علی (حجت علی شاه)، مقامات العرفا، انتشارات مظاهری، تهران، 1371.