پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از انسان‌های ممتاز که در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) زندگی می‌کردند، صحابه هستند. صحابه در نزد مسلمانِ شیعه و سنی، مورد قبول و احترام هستند. مسلمانان، بسیاری از مسائل دینی را از طریق صحابه و از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) دریافت کردند. بنابراین توهین به صحابه جایز نیست.
اما صحابه چه کسانی هستند و به چه کسانی صحابه اطلاق می‌شود؟ در این‌جا دو نظریه وجود دارد. نظریه اول که می‌گوید: به هر کسی‌که در زمان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به‌دنیا آمده است و حتی یک لحظه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را دیده باشد، صحابه اطلاق می‌شود، هر چند از پیامبر (صلی الله علیه و آله) حدیثی نقل نکرده باشد![1]
نظریه دوم می‌گوید: صحابه به کسانی اطلاق می‌شود، که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) مصاحبت طولانی داشته و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اطاعت می‌کردند، به گونه‌ای که حزب و خدمه آن حضرت، محسوب می‌شدند.[2]
اکنون با توجه به این دو تفسیر از صحابه، کدام‌یک را باید پذیرفت!؟ آیا می‌توان به فاسقی که در دوران پیامبر زندگی می‌کرده، صحابه اطلاق کرد! و بعد نیز نسبت عدالت به او داد! قرآن در رابطه با ولید بن عقبه، واژه فاسق[3] به‌کار می‌برد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمِينَ.[حجرات/6] اى كسانى‌كه ايمان آورده‌‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا از روى نادانى به گروهى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد.»
اکنون آیا سزاوار است از قرآن نیز پیشی گرفته و نسبت عدالت به صحابه داد! در حالی‌که قرآن لقب فاسق به برخی از صحابه داده است! به نظر می‌رسد، باید واقع‌بینانه به قضیه نگاه کرد و صحابه عادل و فاسق را جدا کرد و در عین حفظ قداست صحابه و تجلیل صحابه، از کارهای ناشایسته برخی از صحابه نیز دوری جست.

پی‌نوشت:

[1]. «وأصحّ ما وقفت عليه من ذلك أن الصحابيّ: من لقي النبيّ صلّى اللَّه عليه وسلم مؤمنا به، ومات على الإسلام، فيدخل فيمن لقيه من طالت مجالسته له أو قصرت، ومن روى عنه أو لم يرو، ومن غزا معه أو لم يغز، ومن رآه رؤية ولو لم يجالسه، ومن لم يره لعارض كالعمى.» عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، ۱۴۱۵، ج۱، ص۱۵۸.
[2]. «قال أبو الحسين في «المعتمد» : هو من طالت مجالسته له على طريق التّبع له والأخذ عنه، أما من طالت بدون قصد الاتباع أو لم تطل كالوافدين فلا.» عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، ۱۴۱۵، ج۱، ص۷.
[3]. مفسرین اهل سنت، مصداق این آیه را ولید بن عقبه می‌دانند، که از صحابه پیامبر بود. سیوطی، الدر المنثور فى تفسير المأثور، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق، ج6، ص88.

نویسنده: مجتبی محیطی