پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی گمان می‌کنند که بین توسل و استغاثه تفاوتی نیست و هر دو را یکی می‌پندارند؛ در حالی‌که بین توسل و استغاثه تفاوت است.
توسل و استغاثه، اختلاف ماهوی با یکدیگر دارند؛ در توسل انسان مستقیماً به سراغ خداوند می‌رود و وسیله را نیز با خودش می‌برد، مثل این روایت که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به مرد نابینا فرمود، برای این‌که حاجاتت برآورده شود، بگو: «اللهم انی اسئلک و اتوجه الیک بنبیک نبی الرحمه.[1] بارالها! از تو می‌خواهم به حق پیامبرت...» در این روایت مرد نابینا، پیامبر (صلی الله علیه و آله) را وسیله قرار می‌دهد و مستقیماً از خداوند طلب حاجت کرده و می‌گوید: خدایا به حق پیامبرت... . اما در استغاثه شخص مستقیماً سراغ واسطه می‌رود. البته با این اعتقاد که واسطه در طول خداست، که در این صورت با توحید هیچ ناسازگاری ندارد. اما اگر با این اعتقاد که واسطه در عرض خداوند باشد، سراغ واسطه برویم، قطعاً شرک است و هیچ مسلمانی چنین اعتقادی ندارد.
شیعیان و اهل سنت -صوفیه و برخی از فرق دیگر- اگر به انبیاء یا اولیاء استغاثه کرده و می‌گویند: «یا محمد»، «یا علی» به این جهت است که پیامبر و حضرت امیر را واسطه و در طول خداوند می‌دانند و به‌خاطر تقربی که در نزد خداوند دارند، به آنان متوسل می‌شوند. در حقیقت اگر چه نام خداوند را به‌صورت مستقیم بیان نمی‌کنند، اما نیتشان درخواست از خداوند است. این کار بر اساس روایت بخاری «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ.[2] عمل شخص به نیت او بستگی دارد.» درست است و اشکالی ندارد. افزون بر آن‌که جناب تقی الدین سبکی، فقیه بزرگ قرن هشتم هجری نیز می‌گوید: «استغاثه طلب حاجت از فردی است، که دارای جاه و مقام است و این اشکالی ندارد.»[3] ایشان توسل و استغاثه را از اعمال مورد قبول فقهای اهل سنت می‌داند.

پی‌نوشت:

[1]. طبرانی، سلیمان، المعجم الصغیر، تحقیق: محمد شکور محمود الحاج امریر، دارعمار، عمان، چاپ اول، 1405ق، ج1، ص307.
[2]. بخاري، محمّد بن اسماعيل، صحيح بخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422هـ. ق، ج1، ص6.
[3]. السبکي، علي بن عبد الکافي، شفاء السقام في زيارة خير الأنام صلى الله عليه وآله، تحقيق: سيّد محمّد رضا حسيني جلالي، چاپ چهارم، 1419 ق، ج1، ص479.

نویسنده: مجتبی محیطی