پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بیش از هزار سال است، که مورخان اهل سنت، از شخصیتی ساختگی به نام ابن سبأ یهودی برای کوبیدن شیعه و نسبت دادن عقاید شیعه به این شخص موهوم استفاده می‌کنند؛ به‌عنوان نمونه طبری در تاریخ خود از قول «سیف بن عمر تمیمی» زندیق و کذّاب، متوفای بین 170 تا 193 هجری درباره «عبدالله بن سبا» می‌گوید: «ابن سبأ فردی یهودی اهل صنعا بود، که در زمان عثمان بن عفان مسلمان شد و در شهرهای مسلمانان رفت و آمد داشت، تا آن‌ها را گمراه کند. او برای رسیدن به هدفش به شهرهای حجاز، بصره، کوفه و سپس شام رفت، ولی به هدفی که می‌خواست نرسید؛ به همین‌رو، به مصر آمد و در بین آن‌ها زندگی کرد و تبلیغاتش را از همان‌جا آغاز کرد... .»[1]

برای شناخت ریشه‌ی این افسانه و حمله به شیعه به نکات زیر توجه نمایید:
الف) حضرت اسماعیل (علیه السّلام) دو پسر به نام‌های عدنان و قحطان داشت، که در طول تاریخ، همواره بین قبایل منشعب از این دو پسر تنازع برقرار بود؛ قبایل قریش، مضر، نزار و بنی‌تمیم، عدنانی بودند و قبایل یمن، اوس و خزرج و همه انصار، قحطانی به‌شمار می‌آمدند؛ قبایل یمن به «سبأ بن یشحب بن یعرب بن قحطان» منسوب و به همین‌رو، «سبائی» نامیده می‌شدند. بدین‌سان در آغاز تاریخ اسلام و بلکه عرب، هرگاه لغت «سبائی» را به‌کار می‌بردند، منظور آن بود که از فرزندان «سباء بن یحشب» می‌باشد که بیشترین آن‌ها یمنی‌ها بودند و عده‌ای از آنان بعدها به عراق رفتند.
ب) سیف بن عمر تمیمی از قبیله بنی‌تمیم و عدنانی بود و سعی فراوانی در تحریف تاریخ به سود عدنانی‌ها و بر ضرر قحطانی‌ها داشت؛ این بود که در اوایل قرن دوم هجری، شخصیتی به نام عبدالله بن سبأ یهودی یمنی را مطرح کرد تا بدین وسیله، اختلافات مهم دنیای اسلام را به او نسبت دهد. هم‌چنین عقاید مهم شیعه مانند وصایت و رجعت را به او نسبت داد، تا چنین وانمود کند که اصل این عقاید از یهود گرفته شده است. اما در مقابل بسیاری از علمای معاصر اهل سنت به این حقیقت پی‌برده و به این نکته تصریح نموده‌اند؛ چنان‌که دکتر طه حسین ـ از شخصیت‌های برجسته معاصر اهل‌سنت ـ می‌گوید: «دشمنان شیعه، تلاش کردند، فردی به نام عبدالله بن سبأ از تبار یهود بسازند، تا اهداف خود علیه شیعه را دنبال کنند.»[2]
ج) علت دشمنی سیف بن عمر با شیعه آن بود که در طول تاریخ، قحطانی‌ها سبب تقویت شیعه می‌شدند؛ چرا که تا زمان عثمان، حکومت با عدنانی‌ها بود، ولی در زمان امیرمؤمنان (علیه السّلام) اطرافیان حضرت و فرمانداران شهرها، بیشتر سبائی و از قبیله‌های یمن، اوس و خزرج مانند مالک اشتر، عثمان بن حنیف، سهل بن حنیف، قیس بن سعد، کمیل بن زیاد و... بودند. هم‌چنین در قیامی که کوفیان به رهبری مختار ثقفی بر ضد حکومت بنی‌امیه برپا نمودند، سبائی‌ها نقش اصلی را داشته و بزرگ‌ترین فرمانده سپاه مختار، ابراهیم بن مالک اشتر از آنان بود.
د) سیف بن عمر زمانی افسانه خود را ساخت که بازار نزاع و جنگ بین قحطانی‌ها و عدنانی‌ها در کوفه بسیار داغ بود و از این‌رو، خیلی زود افسانه ساختگی او در میان مردم کوفه رواج پیدا کرد. تا پیش از ساخته شدن این افسانه، لقب سبائی بر بسیاری از افراد به‌عنوان منسوب به سبأ اطلاق می‌شد، بدون این‌که هیچ‌گونه اشاره‌ای به ذم و بدگویی داشته باشد؛ اما در این زمان در کوفه این لقب، حالت ذم به خود گرفت؛ در حالی‌که در دیگر شهرهای اسلامی به همان حالت پیشین خود بود.
ه) سیف، اصحاب بسیاری برای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ساخت و جنگ‌های بسیاری را در ذهن خود به‌راه انداخت، که هیچ‌کدام از آن‌ها مستند تاریخی ندارد. این افسانه که تنها ناقل آن نیز سیف است، با شواهد و دلایل بسیار ساختگی بوده و اصولا شخصی به نام عبدالله بن سبأ وجود خارجی نداشته است.
و) ظاهراً سیف، ایده‌ی این اختراع خود را از وجود شخصیتی به نام «عبدالله بن وهب سبائی همدانی» که از رؤسای خوارج و از مخالفان امیرمؤمنان (علیه السّلام) بوده، گرفته و با تحریف، او را شخصیتی طرفدار حضرت و از مطرح کنندگان عقاید شیعه به‌شمار آورده است. سیف، در موارد بسیاری، این‌گونه، اسامی اشخاص را تحریف کرده است.[3]

پی‌نوشت:

[1]. عن شعیب عن سیف عن عطیّة عن یزید الفقعسیّ قال کان عبدالله بن سبأ یهودیّا من أهل صنعاء من أمة سوداء فأسلم زمان عثمان ثمّ تنقّل فی بلدان المسلمین یحاول ضلالتهم فبدأ بالحجاز ثمّ البصرة ثمّ الکوفة ثمّ الشّام فلم یقدر علی ما یرید عند أحد من أهل الشّام فأخرجوه حتّی أتی مصر فاعتمر فیهم. تاریخ طبری، طبری، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، ج 3، ص 378.
[2]. أراد خصوم الشّیعة أن یدخلوا فی أصول هذا المذهب عنصرا یهودیّا إمعانا فی الکید لهم والنّیل منهم. الفتنة الکبری، دکتر طه حسین، طبعة دار المعارف، مصر، ج 2، ص 98.
[3]. برای مطالعه بیشتر به کتاب عبدالله بن سبأ و دیگر افسانه‌های تاریخی، نوشته علامه عسکری مراجعه کنید.