پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حدیث شریف منزلت یکی از احادیث مهم و معتبری است که  بیانگر جانشینی حضرت علی (علیه السلام) برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در همه امور است. این حدیث که در منقبت حضرت علی (علیه السلام) است، در ده‌ها کتب معتبر اهل سنت بیان شده است و به سبب متواتر بودن، قابل انکار نیست. با این اوصاف مغرضین و معاندین امیرالمؤمنین در صدد وارد ساختن اشکالاتی بر این حدیث هستند، تا آن را از اعتبار ساقط کنند.
یکی از این اشکالات این است که این حدیث فقط در جنگ تبوک از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است و اختصاص به جانشینی علی (علیه السلام) در مدینه و فقط در همان زمان دارد و در زمان دیگری این حدیث نقل نشده است.
ما در این نوشتار با آوردن روایاتی از منابع معتبر عامه ثابت خواهیم کرد، که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در موارد متعددی حدیث منزلت را بیان کرده است:
1) ابن‌عساکر و طبرانی در کتب خود به روایتی از ام‌سلمه اشاره کردند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: «يا أم سَلَمَة إنَّ عَلياً لَحمُه مِن لَحمى وَ دَمُه مِن دَمى وَ هُوَ مِنّى بِمَنزِلَة هاروُن مِن موسى غَير أنَّه لا نَبي بَعدي.[1] علی بن ابی‌‌طالب خونش از خون من و گوشتش از گوشت من است و رتبه او نسبت به من همانند رتبه حضرت هارون در برابر موسی است؛ جز اين‌که بعد از من پيغمبری نيست.»
2) جای دیگری که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) تعبیر منزلت را در خصوص حضرت علی (علیه السلام) به‌کار برد، در حجة الوداع بود. زمانی که حضرت با برخی از همراهان به غدیر خم رسیدند، ولی مردم بسیاری از آن‌ها فاصله گرفتند و این امر برای رسول خدا گران آمد، حضرت، علی(علیه السلام) را فرمان داد که همگی را در یک نقطه جمع کند، بعد از این‌که اجتماع صورت گرفت، رسول خدا فرمود: ای مردم! دنبال افتادن و کناره‌گیری شما از خودم را خوش ندارم، تا آن‌جا که گمان کردم، دودمانی در نزد شما از دودمان من مبغوض‌تر نیست. سپس فرمودند: «لکن علی بن ابی‌طالب أنزَلَه الله مِنّی بِمَنزِلة مِنه[2] ولیکن خداوند، علی را برای من، در جایگاه و منزلت من نسبت به خود قرار داده است.»
3) مورد دیگری که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) حدیث منزلت را برای حضرت علی (علیه السلام) به‌کار برد، زمانی بود که عقد اخوت بین مهاجر و انصار برقرار کرد. از ابن‌عباس نقل شده است: «لمّا آخَی النَّبی بین أصحابه مِن المُهاجِرین و الانصار فَلَم یُواخ بَینَ عَلی بن ابی‌طالِب وَ بَین اَحد مِنهُم خَرَج مُغضباً ... قال لَه: قُم فَما صَلَحت أن تَکونَ إلا أباتُراب. اَغَضبتَ عَلیَّ حین واخَیتَ بَینَ المُهاجِرین وَ الأنصار وَ لَم أواخِ بَینَک وَ بَین أحَد منهُم؟ أما تَرضی أن تَکونَ مِنّی بِمنزِلَة هاروُن مِن موسی إلا أنَّه لَیس بَعدی نَبی. ألا مَن أحبَّکَ حُفَّ بالامن وَ الایمان وَ مَن أبغَضَک أماتَه الله میتةَ الجاهِلیة وَ حوسِب بِعَمَله فِی الاسلام.[3] وقتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بین اصحاب خود از مهاجرین و انصار پیوند برادری بست و علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) را با هیچ‌یک از ایشان برادر نساخت، حضرت ناراحت شد و بیرون رفت تا به نهری خشک رسید. آرنج خود را زیر سر گذاشت و در همان حالت خوابش برد. رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در پی او رفت و ایشان را در روی خاک، خفته یافت، پس بدو فرمود: برخیز که شایسته‌ترین نام برای تو آن است، که ابوتراب باشی. آیا بر من خشمگین شدی، که بین مهاجرین و انصار پیوند برادری بستم و تو را به هیچ‌کدام از ایشان برادر نساختم؟ آیا خشنود نیستی که برای من در مقام و منزلت هارون برای موسی باشی، جز این‌که بعد از من پیغمبری نخواهد بود؟ هان ای علی! هر کس تو را دوست بدارد، امن و امان از هر سو او را فرا می‌گیرد و هر کس دشمن تو باشد، خدا او را به مرگی چون مرگ بت‌پرستان بمیراند و به عملش در اسلام حسابرسی و بازجوئی خواهد شد.»
نکته مهم در خصوص روایات منزلت این است که این روایات از دو تن از خلفای اهل‌سنت نیز نقل شده است.
4) محب طبری در کتابش به روایتی از عمر بن خطاب اشاره می‌کند که گفته است: من و ابوعبیده و ابوبکر و گروهی از اصحاب نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) حضور داشتیم که پیامبر اکرم دست خود را بر شانه‌های علی (علیه السلام) زد و فرمود: «یا عَلی أنتَ أوَّل المُسلِمین اسلاماً و انت اوّل المومِنین ایماناً وَ أنتَ مِنّی بِمنزِلة هارون مِن موسی، یا عَلی إنما أنتَ بِمَنزلة الکَعبة توءتی وَ لا تآءتی فَإن أتاکَ هولاء القوم فسَلمُوا الیک هذا الامر فاقبلهُ منهم و ان لَم یأتوکَ فلا تآتِهِم.[4] ای علی! تو نخستین کس در اسلام آوردن و اولین فرد در ایمان بوده و تو نسبت به من به منزله‌ی هارون در مقایسه با موسی هستی، و به منزله‌ی خانه کعبه هستی که مردم به سراغ کعبه می روند و کعبه به سراغ کسی نمی‌رود. بنابراین اگر مردم به سراغ تو آمدند و زمام امر خویش را به‌دست تو سپردند، آن را بپذیر و اگر نیامدند، تو برای گرفتن حکومت به سراغ آن‌ها مرو.»
5) از ابوبکر نقل شده است که در هنگام رفتن برای زیارت قبر پیامبر (صلوات الله علیه) به علی گفتم: من از مردی پیشی نمی‌گیرم که رسول خدا در مورد او فرمود: «عَلی مِنّی بِمَنزلَتی مِن رَبّی.[5] جایگاه علی نسبت به من، به مانند جایگاه من در پیشگاه خداوند است.»
از این دست روایات بسیار است و معلوم می‌شود که حدیث منزلت فقط به واقعه تبوک اختصاص ندارد و رسول خدا در جای جای مختلف و به بهانه‌های فراوان جایگاه و منزلت حضرت علی را برای دیگران بیان کرده است تا حجت را برای همگان تمام کرده باشد.

پی‌نوشت:

[1]. تاریخ مدینة دمشق، ابن‌عساکر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج42، ص169
المعجم الصغیر، طبرانی، دارالفکر، بیروت: ج12، ص14، ح12341
[2]. تاریخ مدینة دمشق، ابن‌عساکر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج42، ص62
[3]. المعجم الکبیر، طبرانی، دارالفکر، بیروت: ج11، ص62، ح1109
مجمع الزوائد و منبع الفوائد، هیثمی، دارالکتب العلمیة، بیروت:ج9، ص111
کنز العمال، متقی هندی، مؤسسة الرسالة، بیروت: ج11، ص607، ح32935
[4]. ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، محب طبری، دارالکتب الاسلامی، بیروت:  ص ۵۸
اسدالغابة فی تمییز الصحابة، ابن اثیرجزری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج4، ص31
مناقب علی بن ابی طالب، خوارزمی، مؤسسه نشر اسلامی: ص35
[5]. الصواعق المحرقة، ابن‌حجر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص177.

نویسنده: محمد یاسر بیانی