پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ معرفی حضرت علی (علیه السلام) به‌عنوان وصی و جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، نخستین بار در جمع خویشاوندان، صورت گرفت که به‌دنبال نزول آیه انذار «وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ.[الشعراء/214] خويشاوندان نزديكت را انذار كن.» بوده است. معرفی حضرت علی (علیه السلام) توسط رسول خدا به همین یک‌بار خلاصه نشده و در موارد متعدد، این معرفی صورت گرفت.
محدثین و مورخین بزرگ از فریقین، در کتاب‌های حدیثی و تاریخی خود به این موارد اشاره کرده‌اند.
1) ابن‌مغازلی، خوارزمی و ابن‌عساکر به نقل از ابن‌بریده آورده‌اند که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «لِکُل نَبی وَصیٌ وَ وارِثٌ وَ أنَّ عَلیّاً وَصیی وَ وارِثی.[1] برای هر پیامبری وصی و وارثی است. وصی و وارث من، علی بن ابی‌طالب است.»
2) صاحبان معجم الکبیر و کنز العمال از ابوایوب انصاری نقل کردند که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دخترش فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فرمود: «أما عَلمتِ أنَّ اللهَ اطَّلَعَ عَلَي أهلِ الأرضِ فَاختارَ مِنهُم أباکِ فَجَعلَه نَبيّاً، ثُمَّ اطَّلَع الثانِيةً فَاختارَ بَعلَکِ فَاَوحي إليَّ فَاَنکَحتُهُ وَ إتَّخَذتُهُ وَصيّاً.[2] آیا ندانستی که خداوند به همه‏ زمين و زمان نگريست و پدرت را برگزيد؛ از اين‌رو او را به رسالت برانگيخت؛ و آن‏‌گاه بار ديگر نگريست و همسرت را برگزيد؛ سپس به من وحی کرد که تو را به ازدواج او درآورم و او را جانشين خود سازم.»
3) احمد بن حنبل و سبط بن جوزی از انس بن مالک نقل کردند، به سلمان فارسی گفتم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد وصی و وارثش بپرس. سلمان می‌گوید: «قُلتُ یا رَسُولَ اللَّهِ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ فَمَن وَصِیُّکَ؟ قال فإن وصیی وَ مَوضِعُ سِرِّی وَ خَیرُ من أَترُکُ بَعدِی وَ یُنجِزُ عِدَتِی وَ یَقضِی دَینِی عَلِیُّ بن أبی طَالِبٍ.[3] عرض کردم یا رسول الله! برای هر پیامبری وصی و جانشینی است. وصی و جانشین شما کیست؟ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: همانا وصی من و محل اسرار من و بهترین کسی‌که بعد از من باقی می‌ماند و آن کس که وعده‌های مرا عملی می‌کند و دیون مرا پرداخت می‌کند، علی بن ابی‌طالب است.»
4) یعقوبی در کتاب خود به نقل واقعه‌ای از ابوذر غفاری می‌پردازد. او نوشته است که به خلیفه سوم خبر دادند، که ابوذر در مسجد پیامبر می‌نشیند و در تضعیف تو برای مردم سخن می‌گوید. او می‌گوید: «أنَا جُندَبُ جُنادَةِ الرَّبَذی... وَ مُحمَّدٌ وارِثُ عِلمِ آدَم، وَ ما فُضِّلَ بِهِ النُّبُوة، وَ عَلیُّ بنُ أبی‌طالِب وَصیُّ مُحَمَّد وَ وارِثِ عِلمِه. أیَّتُهَا الأمَّة المُتِحَیِّرَة بَعدَ نَبیِّها أما لَو قَدَّمتُم مَن قَدَّمَ الله، وَ أخَّرتُم مَن أخَّرَ الله، وَ أقرَرتُمُ الوَلایَة وَ الوَراثَة فِی أهلِ بَیتِ نَبیِّکُم، لَأکَلتُم مِن فَوقِ رُوُوسِکُم، وَ مِن تَحتِ أقدامِکُم وَ لَما عالَ وَلیُّ اللهُ، وَ لا طاشَ سَهمٌ مِن فَرائِضِ اللهِ، وَ لا إختَلَفَ إثنانٌ فِی حُکمِ اللهِ...[4] من جندب پسر جناده ربذه‌ای هستم... و محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) وارث علم آدم و هر آن‎چه انبیاء به‎واسطه آن برتری یافتند، می‎باشد و علی (علیه السلام) وصیّ محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و وارث علم اوست، ای امت حیران و سرگشته، بعد از درگذشت پیامبرش! آگاه باشید که اگر آن‌کسی را که خدا مقدم داشته است، مقدم بدارید و آن کسی را که خدا موخر داشته است، به تاخیر بیاندازید، و به ولایت و وراثت اهل بیت پیامبرتان (علیهم السلام) اقرار کنید، از بالای سر و زیر گام‌هایتان روزی خواهید خورد و اگر ولی خدا را بزرگ بشمارید، هیچ سهمی از فرائض خدا معطل نمی‌ماند و هرگز دو نفر در حکم خدا اختلاف پیدا نمی‌کنند.»
5) در حدیث مشهوری از ابن‌عباس نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به ام‌سلمه فرمود: «یا أمَّ‌سَلَمَة! هَذا عَلیٌّ أمیرُالمُؤمِنینَ وَ سَیِّدُ المُسلِمینَ وَ وَصیِّی.[5] ای ام‌سلمه! این علی (علیه السلام) امیرمؤمنان و آقای مسلمانان و وصی من است.»
این موارد، تنها بخشی از اعترافات بزرگان اهل سنت، به سفارشات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نسبت به جانشینی امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) است.

پی‌نوشت:

[1]. تاریخ مدینة دمشق، ابن‌عساکر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج۴۲، ص۳۹۲
مناقب الإمام امیرالمؤمنین، خوارزمی، جامعه مدرسین، قم: ص۸۵
مناقب علی بن أبی‌طالب، ابن‌مغازلی، مکتبة الاسلامیة، تهران: ص۱۶۷
[2]. کنزالعمال، متقی هندی، مؤسسة الرسالة، بیروت: ج6، ص153
المعجم الکبیر، طبرانی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج3، ص57، ح2675
[3] . تذکرة الخواص، سبط بن جوزی، مؤسسة اهل البیت، بیروت: ص43
المعجم الکبیر، طبرانی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج۶، ص۲۲۱
فضائل الصحابة، احمد بن حنبل، دارابن جوزی، بیروت: ج۲، ص۶۱۵
[4]. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دارصادر، بیروت: ج2، ص171
[5]. فرائد السمطین، جوینی، مؤسسة المحمودی، بیروت: ج1، ص150، ح113

نویسنده: محمد یاسر بیانی