پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابوالقاسم عبیدالله حسکانی نیشابوری، معروف به «حاکم حَسکانی» از دانشمندان اهل سنت (حنفی مذهب) قرن پنجم هجری قمری و از خاندان علم و ادب به شمار می‌رود. از ولادت و وفات وی تاریخ روشنی در دست نیست. او تا سال 470 هجری زنده بوده و بعد از این تاریخ وفات نموده است.[1]
وی در یک خانواده مذهبی، از تبار عبدالله بن عامر بن کریز فاتح خراسان در عصر عثمان، در قریه حسکان از توابع نیشابور به دنیا آمد و از محضر پدر و اساتید بنام آن روزگار همچون قاضی ابوالعلاء صاعد، علم آموخت و به رتبه‌ای رسید که سرآمد دانشمندان عصر خویش در علم رجال و حدیث‌شناسی به شمار می‌رفت. بسیاری از روات حدیث به محضر درس ایشان می‌رسیدند، تا از او روایت بشنوند و یا اجازه روایت بگیرند. [2] آقابزرگ تهرانی در الذریعه به نقل از ابن طاووس می‌گوید: «الحاکم الحسکانی کان مِن أعیان رجال الجمهور.[3] حاکم حسکانی از شخصیت‌های برجسته علمای اهل تسنن است.»
او چندین کتاب [4] در بیان فضایل امیرالمؤمنین و اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) تألیف کرده است. با این‌که سنی حنفی است، اما محبت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل‌بیتش آن‌چنان در دلش رسوخ کرده بود، که آرمان خویش را در دفاع از روایات پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و اثبات فضایل اهل‌بیت خلاصه کرد. وی هنگامی‌که شنید در مجلس پرشکوهی به مقام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) جسارت شده است و جز یک نفر از علمای حاضر در آن مجلس، دیگر علماء به دفاع از علی (علیه السلام) برنخاسته‌اند، از صمیم قلب اندوهناک شد و روایات فراوان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در فضیلت علی (علیه السلام) را در ذهنش مرور می‌کرد و با خود می‌اندیشید، چرا در این مجلس به مقام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بی‌حرمتی شده و دفاعی از ایشان صورت نگرفته است. وی برای این‌که فضایل اهل‌بیت خصوصاً علی (علیه السلام) به‌دست فراموشی سپرده نشود درصدد اثبات عظمت شخصیت حضرت علی (علیه السلام) به نقل از کتب معتبر اهل سنت همت گماشت. حاکم حسکانی اگرچه سنی مذهب بود، ولی قلبش برای دین و اسلام می‌تپید و چون نمی‌توانست یاوه‌گویی‌های یک عالم نما را تحمل کند، کتاب شواهد التنزیل لقواعد التفضیل را به رشته تحریر درآورد، تا از خاندان پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و درواقع از گفتار، کردار و روش پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حمایت کند. حسکانی در مقدمه شواهد التنزیل در رابطه باانگیزه خود در تألیف این کتاب چنین می‌نویسد:
«بعضی از علمای عوام‌زده که ریاست بر عوام النّاس را دوست داشتند، سخنانی طبق مذاق و میل آنان می‌گفتند، ازجمله در روزگار ما در یکی از مجالس پر جمعیت یکی از اصحاب إبن کرام که از صنف عالمان بود بر کرسی موعظه نشست و با سخنانی ناروا درباره علویان، پیروان خود را گمراه می‌کرد و سخنان پریشانی می‌گفت و به عیب‌جویی و مذمت علویان و آباء واجداد آنان پرداخت و چون همراهی مستمعین و سکوت حاضرین را مشاهده کرد پا را از گلیم خویش فراتر نهاده و به عیب‌جویی سرسلسله علویان یعنی علی بن ابی‌طالب (علیه السّلام) پرداخت و گفت هیچ مفسّری را ندیدم که گفته باشد سوره «هل آتی علی الانسان» در شأن علی بن ابی‌طالب (علیه السّلام) و اولاد او نازل‌شده است، نه تنها سوره هل آتی بلکه هیچ آیه‌ای از قرآن در فضیلت و کرامات علی (علیهالسّلام) و اولادش نازل نشده است! من از بزرگان مجلس و اکابر علما توقع داشتم که جوابی سخت و نیکو به او دهند، ولی متأسفانه همه سکوت کرده و کسی اعتراض نکرد مگر قاضی عماد الاسلام ابی‌العلا صاعد بن محمّد که اعتراض خویش را آشکار کرده و او را مورد عتاب و سرزنش قرارداد. من در پایان آن مجلس مصلحت دیدم که باید به این سخنان ناصواب جوابی نیکو گویم تا اذهان مسلمانان و اصحاب قرآن نسبت به علی بن ابی‌طالب (علیه‌ السلام) مشوش نگردد، لذا به جمع‌آوری آیات قرآن و روایات نبوی که در شأن علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) بیان‌شده بود، مبادرت کردم تا شخصیت والای علمی و مجاهدات‌های فرهنگی و فضیلت‌های بی‌شمار آن حضرت موردشک و تردید نسل‌های آینده قرار نگیرد. بر همین اساس هر آیه‌ای که در شأن علی (علیه السلام) نازل شده شمارش کردم و روایات مستند را با ذکر سند آن در ذیل آیات بیان نمودم که 209 آیه و 1163 روایت را در دو جلد کتاب به نام «شواهد التنزیل لقواعد التفضیل» تدوین کردم تا شاید گوشه‌ای از عظمت و فضیلت بی‌کران علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) را شناسانده باشم».[5]
اکنون به نظر شما خواننده گرامی آیا نشر فضایل اهل‌بیت به نقل از شخصیت اول نظام هستی، رسول‌الله (صلوات الله علیه) مبالغه است!؟ آیا امروز در قرن 15 قمری نباید حَسکانی‌هایی پیدا شوند تا از حقانیت دفاع کنند! به امید روزی که حقانیت بر همگان معلوم شود.

پی‌نوشت:
[1]. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، موسسه الرساله، 1422 ق، ج 18، ص 268-269
[2]. نرم‌افزار جامعه التفاسیر، کتابشناسی مؤلف، واژه حسکان
[3]. آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ط اسماعیلیان، ج 8، ص 196
[4]. از تألیفات او می‌توان به این عناوین اشاره کرد: 1- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم 2- فضائل شهر رجب 3- خصائص علی بن أبی طالب علیه‌السلام فی القرآن 4- تصحیح خبر ردّ الشَّمس و ترغیم النواصب الشُّمُس
[5]. حسکانی عبییدالله ابن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، 1411 ق، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ج 1، ص 19