پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آیه غار از آياتى كه اهل سنت براى اثبات افضليت ابوبكر بر ديگر اصحاب به آن استناد می‌کنند. ولی طبق کتاب صحیح بخاری که به قول علمای اهل سنت صحیح‌ترین کتاب بعد از قرآن است، معلوم نیست که یار غار پیامبر اکرم چه کسی بوده است. در این پست با ذکر چند نکته به بررسی این مسئله می‌پردازیم.

نکته اول: اصل آیه مورد استناد این است: « إِلاَّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذينَ كَفَرُوا ثانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُما فِي الْغارِ إِذْ يَقُولُ لِصاحِبِهِ لا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكينَتَهُ عَلَيْهِ وَ أَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها وَ جَعَلَ كَلِمَةَ الَّذينَ كَفَرُوا السُّفْلى‏ وَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيا وَ اللَّهُ عَزيزٌ حَكيم‏ [توبه/40] اگر او را يارى نكنيد، خداوند او را يارى كرد؛ آن هنگام كه كافران او را (از مكّه) بيرون كردند، در حالى كه دوّمين نفر بود (و يك نفر بيشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام كه آن دو در غار بودند، و او به همراه خود مى‌‏گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در اين موقع، خداوند سكينه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشكرهايى كه مشاهده نمى‏‌كرديد، او را تقويت نمود؛ و گفتار (و هدف) كافران را پايين قرار داد، و سخن خدا (و آيين او)، بالا (و پيروز) است؛ و خداوند عزيز و حكيم است!»

نکته دوم: اما نظر علمای بزرگ اهل سنت درباره آیه غار این است که آیه غار فضیلتی بزرگ برای ابوبکر است. اما چرا این‌ها به روایت متناقض بخاری (در نکته سوم به تناقض بخاری می‌پردازیم) بی‌اهمیت هستند. و خود به صراحت می‌گویند: آیه غار فضیلتی بزرگ برای ابوبکر است. ابن حجر عسقلانى و بدر الدين عينى شارحان صحيح بخارى به نقل از ابن التين مى‌نويسند: «آيه غار، برترين فضليت ابوبكر است كه به او شايستگى خلافت بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را مى‌دهد، به همين دليل بود كه عمر مى‌گفت: ابوبكر بهترين فرد براى حكومت بر شما است، برخيزيد و با او بيعت كنيد.»[1]

نکته سوم: روایات متناقضی در صحیح بخاری دیده می‌شود که معلوم نیست یار غار پیامبر اکرم چه کسی است. روایتی می‌گوید: «انس از ابوبكر نقل كرده است كه گفت: هنگامى در غار بودم، به رسول خدا گفتم: اگر يكى از آن‌ها (كفار قريش) زير پاهاى خود را نگاه كند، ما را خواهد ديد، آن حضرت فرمود: چرا نگرانى درباره دو نفرى كه سومى آن دو، خداوند است.»[2] و از طرفی در روایت دیگر آمده است که عایشه گفت که «فقالت عَائِشَةُ من وَرَاءِ الْحِجَابِ ما أَنْزَلَ الله فِينَا شيئا من الْقُرْآنِ إلا أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ عُذْرِي.[3]. عائشه از پشت پرده گفت: هيچ چيزى از قرآن در باره ما خاندان نازل نشده است؛ مگر اين كه خداوند [آيه] عذر مرا نازل كرده است (اشاره به آيه افك).»

با دقت در جمله «ما أَنْزَلَ الله فِينَا شيئا» كلمه «شيئا» نكره در سياق نفى است و دلالت بر عموم مى‌كند؛ يعنى هيچ آيه‌اى در قرآن كريم به صورت اختصاصى در باره عائشه و اطرافيان او نازل نشده است.از طرف ديگر كلمه «الا» در جمله «إلا أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ عُذْرِي» از ادات حصر است و طبق قواعد علم اصول ثابت شده، جمله استثنائيه، دلالت بر حصر مى‌كند و داراى مفهوم است.بنابراين، اين روايت ثابت مى‌كند كه هيچ آيه‌اى در قرآن كريم به صورت اختصاصى در باره خاندان عائشه كه ابوبكر نيز جزو آن است، نازل نشده است. در نتيجه اين روايت با رواياتى كه ثابت مى‌كند ابوبكر به همراه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) در غار بوده و آيه «غار» در باره او نازل شده است، در تعارض است. باید دید پیروان سقیفه چه جوابی از این تناقض بخاری دارند؟ یا باید از روایت بخاری دست بکشند، ولی آیا حاضر هستند که از صحیح‌ترین کتاب دست بکشند، و یا باید به این تناقض آشکار پاسخ منطقی بدهند. ولی محال است جواب منطقی از این تناقض آشکار داشته باشند.

پی‌نوشت‌:

[1]. العسقلاني الشافعي، فتح الباري شرح صحيح البخاري، ج 13، ص 209، تحقيق: محب الدين الخطيب، ناشر: دار المعرفة، بيروت ؛ العيني، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، ج 24، ص 280، ناشر: دار إحياء التراث.
[2]. بخاری، صحيح البخاري، ج 3، ص 1337، ح3453، كتاب المناقب، بَاب مَنَاقِبِ الْمُهَاجِرِينَ وَفَضْلِهِمْ، تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة، بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.
[3]. بخاری، صحيح البخاري، ج 4، ص 1827، ح4550، تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة، بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.