پاسخ:
- نذر از دیدگاه علمای شیعه؛
در شبهه‌ی ابن تیمیه آمده که نذر برای قبر و یا برای مجاورین قبر، شرعا جایز نیست و چنین نذری معصیت است؛ در پاسخ می‌گوییم مگر شیعیان نذر را برای قبر یا مجاورین و یا هر کس دیگری انجام می‌دهند؟ آری، ما هم می‌گوییم نذر برای غیر خدا باطل و حرام است. اساسا نزد علمای شیعه نذری که برای غیر خداوند صورت گیرد، هیچ‌گونه ارزشی نداشته و ادای چنین نذری نیز واجب نمی‌باشد. نذر شرعی از دیدگاه علمای شیعه آن است که انسان فقط خود را برای «خداوند» متعهد به پرداخت چیزی معین، آن هم در صورت تحقق هدف و مقصود خود کند. به همین دلیل است که فرموده‌اند: لازم است تا در صیغه‌ی نذر خود حتما قید «للّه علیّ» (به خاطر خداوند به گردن من است) را آورده و بگوید: «برای خدا بر گردن من است که اگر فلان کار انجام شد، من هم فلان کار را انجام دهم»؛ چنان که مرحوم صاحب جواهر در کتاب «جواهر الکلام» در این زمینه می‌فرماید: «نذر باید فقط برای خداوند باشد و نه برای هیچ کس دیگر و نذری واجب و الزام آور است که در صیغه‌ی آن، لفظ «للّه علیّ» («به خاطر خدا» بر گردن من است) آمده باشد؛ بدین معنا که اگر نذر برای غیر خدا باشد حتی اگر آن غیر، پیامبر یا فرشته مقرّبی باشد، صحیح نمی‌باشد.»[2] پس شرط صحت نذر آن است که تمام توجه و نیت نذر کننده به خداوند باشد و نذری که برای غیر خداوند باشد باطل است و در آن صورت نه تنها وفای به نذر واجب نیست، بلکه چنین نذری حرام و معصیت می‌باشد؛ پس اگر نذر برای اهل‌بیت (علیهم السّلام) و یا هر شخص دیگری انجام می‌شود در حقیقت به نیت «تقرّب الی الله» است، ولی ثواب آن به شخصی که مورد نیت قرار گرفته، هدیه می‌گردد؛ بدین معنا که نذر کننده ممکن است بگوید: من ثواب و پاداش این قربانی و گوشت آن که به مصرف فقرا و یا دیگران می‌رسد را هدیه به روح مولایم امام حسین (علیه السّلام) می‌کنم. همین باعث شده که برخی بپندارند هنگامی که شیعیان می‌گویند: نذر امام حسین (علیه السّلام) یا حضرت اباالفضل (علیه السّلام) نمودم، مقصودشان نذر برای غیر خداست و وهابیت نیز برای عوام فریبی از این موضوع سوء استفاده کرده و تهمت‌های ناروایی به شیعیان می‌زنند. ضمن اینکه ملاک در این گونه مسائل، نیت قلبی است، چنان که در منابع اهل‌سنت و مورد قبول وهابیت در حد تواتر روایت شده که ملاک و معیار برای اعمال، «نیت قلبی» است، نه «تشابه ظاهر»؛ چنان که بخاری در نخستین حدیث از کتابش روایت کرده: از عمر بن خطّاب شنیدم که بر فراز منبر می‌گفت: که پیامبر فرمود: «همانا اعمال انسان با نیت‌های آنها پاداش داده می‌شود و هر کس برای کار خود نیتی دارد و اگر کسی برای امری دنیوی یا ازدواج با زنی هجرت نماید پاداش هجرتش به قدر همان نیت او خواهد بود».[3]

- نذر و صدقه برای اموات از دیدگاه علمای اهل‌سنت؛
حال که غرض و معنای نذر نزد شیعیان مشخص شد، به جاست تا نظر برخی علمای اهل‌سنت را نیز در مورد فرستادن ثواب کارهای نیک برای اموات بدانیم؛ سبکی، از علمای مشهور اهل‌سنت، قاضی القضاة شافعی‌ها که لقب شیخ الاسلام نیز به او داده‌اند؛[4] می‌نویسد: «... اگر نذر کند که مقداری برای اهل شهر خاصی صدقه بدهد باید بر اهل همان شهر صدقه بدهد و از همین قبیل است آنچه نذر می‌شود که به قبری معروف در گرگان فرستاده شود.» «نظر من بطلان نذر در غیر کعبه، حجره‌ی نبوی و مساجد سه‌گانه (مسجد الحرام، مسجد النبی، و مسجد الاقصی) است؛ زیرا در شرع دلیلی برای صحت آن نیامده و اگر مقداری از مال خویش را برای آنها نذر کرد و عرف گفت که آن را در جهت خاصی که به آن مربوط است مصرف کند، در همان راه خرج می‌شود.»[5] پس نتیجه می‌شود که وی صحت نذر برای قبر شریف نبوی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و مساجد سه‌گانه را قطعا و در مورد قبر دیگران را به صورت مشروط صحیح دانسته است. همچنین نظر رافعی یکی از علمای بزرگ اهل‌سنت،[6] در ضمن سخنان سبکی گذشت. و شیخ داوود بن سید سلیمان نقش بندی خالدی بغدادی در ابتدا می‌گوید: «مسأله، دایر مدار نیت نذر کننده است، زیرا ملاک در کارها نیّت است؛ پس اگر قصد نذر کننده، خود مرده و تقرب به خود او به وسیله‌ی نذر باشد، قطعا این کار جایز نیست و اگر قصد او تقرّب به خدای متعال باشد و این که زندگان به نوعی از این نذر بهره برده و ثوابش به آن مرده برسد، -چه جهت خاصی برای مصرف بیان کند یا نکند، اما در عرف روشی باشد که برای آن خرج کنند مانند مصلحت قبر، یا مصلحت اهل آن شهر، یا نزدیکان آن قبر یا فقرا و بستگان میّت- که در آن صورت وفای نذر واجب است.»

- نذر برای قربانی در مکان خاص؛
شاید وهابیت بگویند اشکال شیعه آن است که برای مکان خاصی نذر می‌کنند و این شبیه نذر برای بت‌هاست و به همین‌رو، حکم به حرمت می‌کنیم. که در پاسخ می‌گوییم: علاوه بر آنچه چند سطر پیش درباره‌ی نظر علمای اهل‌سنت گذشت، دلایل دیگری نیز از منابع مورد قبول وهابیت در همین زمینه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وجود دارد که دلالت بر صحت چنین نذری می‌نماید؛ به عنوان نمونه در روایت ثابت بن ضحاک با سند صحیح[7] آمده: «شخصی نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شرفیاب شد و از آن حضرت درباره‌ی حکم قربانی کردن شتری که نذر کرده تا در روستای بوانه ذبح کند، پرسید. حضرت از صحابه پرسید: آیا در آن‌جا بتی از بت‌های جاهلیت پرستیده می‌شود؟ عرضه داشتند: خیر. حضرت پرسید: آیا در آن‌جا عیدی از اعیاد جاهلیت برگزار می‌گردد؟ عرضه داشتند: خیر. حضرت فرمود: پس به نذرت عمل نما که فقط در دو چیز وفای به نذر نیست: یکی اینکه نذری که برای معصیت خدا باشد. دیگری نذر چیزی که مال خود انسان نباشد.»[8] در روایت دیگری ام المؤمنین میمونه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کرده: «کنار پدرم بودم که شنیدم او از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پرسید: من نذر کرده‌ام تا در روستای بوانه قربانی کنم؛ حضرت پرسید: آیا در آن‌جا بت یا شیطانی پرستیده می‌شود؟ عرض کرد: خیر؛ حضرت فرمود: «به نذرت وفا نما».[9] از این گونه روایات نیز استفاده می‌شود که نذر برای مکان خاص باعث حرمت نمی‌گردد، بلکه آنچه مورد حرمت می‌شده، نذر برای بت‌ها بوده است.

پی‌نوشت:

[1]. کتب و رسائل و فتاوی ابن تیمیه، ابن تیمیه، مکتبة ابن تیمیه، ج 27، ص 77.
[2]. جواهر الکلام، جواهری، دار الکتب الاسلامیة، تهران، ج 35، ص 372.
[3]. صحیح بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 1، ص 3.
[4]. طبقات الحفاظ، سیوطی، دار الکتب العلمیة، بیرت، ج 1، ص 525.
[5]. فتاوی السبکی، سبکی، دار المعرفة، لبنان، ج 1، ص 284.
[6]. العبر فی خبر من غبر، ذهبی، مطبعة حکومة الکویت، کویت، ج 5، ص 94.
[7]. المجموع، نووی، دار الفکر، بیروت، ج 8، ص 358.
[8]. سنن أبی داود، سجستانی، دار الفکر، بیروت، ج 3، ص 238.
[9]. المعجم الکبیر، طبرانی، مکتبة الزهراء، موصل، ج 19، ص 189. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.