پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واتیکان (Vatican) که به صورت رسمی «سریر مقدس(Holy See)» نامیده می‌شود، اکنون مقر اصلی کلیسای کاتولیک است. قبل از واتیکان شهر روم تا سال 1309 میلادی مقر پاپ بود. بر اثر فشار امپراتور فیلیپ چهارم، مقر پاپ در سال 1309 میلادی از رم ایتالیا به شهر آوینیون در فرانسه منتقل شد و این وضع تا سال 1377 میلادی یعنی قریب هفتاد سال ادامه یافت و از باب تشبیه به تبعید یهودیان به بابل در قرن ششم قبل از میلاد، آن را تبعید بابلی پاپ‌ها نامیدند. هنگامی که مقر پاپی به رم برگردانده شد، باز هم پاپ‌هایی در آوینیون برخاستند که بعداً ناپاپ نامیده شدند. این مسئله که انشقاق بزرگ نامیده می‌شود، از سال 1377 تا 1417 میلادی یعنی چهل سال ادامه یافت.

در اوایل قرن پانزدهم بر اثر شدت گرفتن اختلافات، سه پاپ در کلیسای کاتولیک‌ها به رقابت برخاستند، زیرا علاوه بر پاپ رم به نام گرگوری دوازدهم و ناپاپ آوینیون به نام بندیکت سوم، امپراتور فرد سومی را به پاپی برگزید که جان بیست و سوم نامیده شد. بدین شیوه، مسیحیت در برابر سه مدعی قرار گرفت که هر یک خود را بر حق می‌دانست و دو حریف دیگر را بر باطل. شورای کنستانس (1414-1418) که برای بررسی این مسئله و برخی مسائل دیگر تشکیل شد، در سال 1417 هر سه مدعی را برکنار کرد و پاپ رهنمود داد که برای کسب قدرت اصول اخلاقی را در نظر نگیرند.

قدرت سیاسی پاپ پس از سال‌ها آرامش، در اواخر قرن هجدهم رو به کاستی نهاد. رهبران فرانسه و ایتالیا از طریق نظامی و مراجعه به آرای عمومی، کاخ‌ها و املاک پاپ را گرفتند و به فرمانروایی سیاسی وی پایان دادند. تسلیم کردن پاپ‌ها کار آسانی نبود. از این رو، دولت ایتالیا در قانون تضمینات (18 اکتبر 1870) شماری از کاخ‌ها را به پاپ برگرداند و ملزم شد گونه ای حق سیاسی برای وی قائل شود. پاپ قانون تضمینات را نپذیرفت و این امر موجب قطع روابط واتیکان با دولت ایتالیا به مدت 60 سال شد. سرانجام پس از سه سال مذاکره، معاهده لاتران (11 فوریه 1929) بین واتیکان و ایتالیا به امضا رسید و واتیکان استقلال خود را جشن گرفت و به عنوان کشوری مذهبی به رسمیت شناخته شد.

واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در درون شهر رم در کشور ایتالیا جای دارد. واتیکان محل اقامت پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان و مرکز کلیسای کاتولیک است. واتیکان با مساحتی در حدود ۴۴ هکتار، کوچک‌ترین کشور دنیا و با جمعیتی در حدود ۸۰۰ نفر، کم‌جمعیت‌ترین کشور مستقل دنیا محسوب می‌شود. دولت-شهر واتیکان به لحاظ تاریخی مجموعه‌ای از کاخ‌ها و بناهای باستانی است که از دوران امپراتوری روم باستان در اطراف کلیسای منتسب به پطرس قدیس (حواری حضرت مسیح) گسترش یافته و به وسیله دیوارهای بلند قدیمی که در قرن 9 میلادی توسط پاپ لئون چهارم کشیده شد از شهر رم جدا گردیده است. در منطقه جلوی واتیکان، کلیسای مشهور سن پیترو قرار دارد و داخل محوطه از باغ‌های زیبا، موزه بزرگ، کتابخانه، مجموعه ابنیه باستانی و تاریخ، باند فرود هلیکوپتر، ریل قطار، ایستگاه فرستنده، پست، ساختمان‌های اداری، اقامتگاه‌های کاردینال­‌ها و... تشکیل شده است. برخی از وزارتخانه‌­ها، شوراها، دفاتر، ادارات و سازمان‌های واتیکان در شهر رم قرار گرفته‌­اند. طبق مقررات بین‌المللی، پرواز هر نوع هواپیما بر فراز محوطه واتیکان ممنوع است و این منطقه به صورت کشوری بی‌طرف و غیر قابل تعرض می‌­باشد.

با وجود وسعت اندك شهر واتیکان، اين شهر دارای شبکه حمل و نقل کوچکی است که شامل یک فرودگاه هلیکوپتر و همچنين خط آهن کوتاهی است که شهر را به ایستگاه سنت پیتر در رم متصل می‌نماید. ساکنان واتیکان عمدتاً ایتالیایی و سوییسی و تقریباً همگی کاتولیک ­اند. جمعیت و نیروی کار شهر واتیکان عمدتاً شامل کشیش‌های کاتولیک، راهب‌ها، نگهبانان و ساير مقامات می‌باشند، اما روزانه در حدود 3000 کارگر دیگر وارد شهر می‌شوند. زبان رسمی برای امور داخلی، ایتالیایی است ولی برای مکاتبات خارجی، به ویژه با مراکز مسیحی جهان از زبان لاتین استفاده می­‌شود. واتیکان محل سکونت و حکومت پاپ، پیشوای کاتولیک‌های جهان است. مهم‌ترین بنای واتیکان، کلیسای پطرس مقدس است که نشانه‌­ای از بنیان­گذاری کلیسای مسیحی به دست پطرس، جانشین حضرت عیسی (علیه السلام) در این مکان است.

شخص اول در اداره واتیکان، پاپ اعظم است که در عالی‌ترین مسند قرار دارد و حق قانون‌گذاری، قضاوت و اداره دولت به عهده اوست. بعد از پاپ که در صدر است، دبیران رسمی منطقه از جمله حکمران و نماینده پاپ اعظم در کمیسیون قرار دارند که نه تنها این اعضا بلکه سایر افراد از سوی شخص پاپ انتخاب و در صورت خواست وی از مسند قدرت عزل می‌شوند. حکمران شهر که در بسیاری از مواقع به عنوان رئیس جمهور واتیکان مطرح می‌شود، در واقع وظیفه‌ای شبیه یک شهردار و یا مدیر اجرایی دارد.

واتیکان از سریر مقدس که نام حوزهٔ اسقف‌نشین این شهر است، متفاوت است. واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در سال ۱۹۲۹ با توافق مقامات سریر مقدس و بنیتو موسولینی نخست‌وزیر ایتالیا بنیان نهاده شد، اما قدمت سریر مقدس به اوان پیدایش مسیحیت می‌رسد. سریر مقدس عالی‌ترین اسقف‌نشین کلیسای کاتولیک و حکومت مرکزی کلیساهای کاتولیک به شمار می‌رود و در جامعهٔ بین‌المللی یک واحد مستقل واجد حاکمیت به شمار می‌رود که موضوع حقوق بین‌الملل است و در بسیاری از کشورها سفارتخانه و در بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی عضویت دارد. سفرای این کشور و نمایندگان پاپ نیز به طور رسمی نماینده و سفیر سریر مقدس نامیده می‌شوند و نه دولت‌شهر واتیکان.

واتیکان با 165 کشور جهان روابط سیاسی برقرار کرده است. این وضعیت در حالی است که تا پیش از پاپ ژان پل دوم، کشورهایی که واتیکان با آنان روابط سیاسی برقرار کرده بود کمتر از نصف کشورهای فعلی بودند. همچنین واتیکان در اغلب سازمان‌ها و نهادهای مهم بین‌المللی عضویت رسمی داشته و یا عضو ناظر است. از جمله در سازمان ملل متحد، سازمان تجارت جهانی، یونسکو، دارای عضو ناظر است. البته واتیکان مدعی است که ترجیح می‌دهد مأمور ناظر باشد تا با قدرت‌های سیاسی مقایسه نشود. زیرا در آن صورت به جبهه گرفتن در کنار یک دولت علیه دولت دیگر مجبور می‌شود. بنابراین نماینده پاپ تنها به عنوان ناظر مطرح بوده و با اعلام نظرات و عقائد اصلاحی در رأی‌گیری شرکت نمی‌نماید.

واتیکان از لحاظ اقتصادی ثروتمندترین کشور جهان به حساب می‌آید. تنها در سال 1989، مبلغ چهل و هشت میلیارد دلار صدقه از طرف مؤمنان به حساب واتیکان واریز شده است. همچنین در سال 2001 میلادی میزان درآمد واتیکان 173/5 میلیون دلار و میزان هزینه های آن 176/6 میلیون دلار ذکر گردیده است.

نویسنده کتاب «تار عنکبوت‌های مالی و دکاکولا» بر این باور است که واتیکان در شرکت‌های بزرگ چند ملیتی، دارای سهام می‌باشد از جمله این شرکت‌ها عبارتند از شرکت‌های آمریکایی، مانند شرکت اتومبیل سازی جنرال موتور، جنرال الکتریک، شرکت آهن و فولاد بتلم استیل، شرکت نفتی شل و گلف اویل، بانک چیس منهتن، و شرکت‌های ایتالیایی همچون شرکت گراندی آلبرگی (مالک و اداره کننده هتل‌های لوکس و پردرآمد ایتالیا)، شرکت مالک هتل هیلتون رم، شرکت فیات و...

واتیکان در سال 2007 چیزی حدود 4.3 میلیون بازدید کننده از سرتاسر جهان داشت که این آمار باعث می‌شود این کشور در اولین رتبه از لحاظ بازدید توریستی قرار گیرد و درآمد سرشاری را برای واتیکان دارد.

برگرفته شده از:

عبدخدائی، مجتبی؛ واتیکان، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1385.