پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ صوفیه معتقدند سالک همیشه باید در محضر مرشد و قطب خود باشد و اعمال و کردارش تحت اوامر و نواهی قطب انجام شود و حتی برای زمانی که سالک نزد قطب حضور ندارد  نیز بر سالک واجب است که صورت مرشد را در تمام کردار و اعمال خویش در نظر داشته باشد. همچنان که ملاسلطان می‌گوید: «سالک، صورت مرشد را در جمیع حالات باید در نظر داشته باشد». و نیز گفته: «صورت مرشد را در نظر گرفتن از اتفاقات صوفیه است».[۱]
صوفیه علاوه بر این باید در تمام اعمال و عبادات نیز صورت مرشد را در ذهن داشته باشند اما متأخرین از اقطاب صوفیه برای این‌که موردانتقاد مردم و علماء قرار نگیرند درصدد برآمدند که این مسأله را توجیه کنند، همچنان که صالح علی‌شاه در این‌باره می‌گوید: «در نظر گرفتن صورت امر نشده، بلکه به تأمل روا نیست. فقط تذکر که بی‌اختیار به تمثل بکشد، در اخبار رسیده»[۲] و حتی بعضی از صوفیه به‌کلی آن را رد کرده و آن را تهمت محض می‌دانند و این در حالی است که ملاعلی گنابادی در کتاب صالحیه خود می‌گوید: «مقلد ناچار است که در وقت عمل، مطاع (مرشد) را در جمیع حالات باید در نظر داشته باشد».[۳]
 صوفیه این عمل را جهت دور شدن خطورات ذهنی و صور شیطانی و برطرف شدن اضطراب از سالک خصوصاً در وقت عبادات دانسته و معتقدند با تصور صورت مرشد در دل، عبادات سالک با حضور قلب کامل انجام می‌شود و کم‌کم انقطاع و حواس‌پرتی برای سالک در وقت عبادت حاصل نخواهد شد و برای این بدعت خود به قسمتی از روایت امام رضا (علیه‌السلام) استدلال می‌کنند که حضرت می‌فرمایند: «واجْعَلْ وَاحِداً مِنَ الْأَئِمَّةِ نَصْبَ عَیْنَیْک[۴] (هنگام تکبیرة الاحرام) یکی از ائمه‌(علیهم‌السلام) را نصب العین خود قرار ده». اما طبق روایت دیگری حضرت می‌فرمایند: «واقبل علی اللّه بجمیع القلب و بوجهک حتی یقبل اللّه علیک[۵] وقتی‌که به نماز ایستادی، با تمام توجه قلبی و با همه‌ی وجودت به خداوند روی‌آور تا خدا نیز به تو روی آورد». نتیجه می‌گیریم که منظور حضرت این است که از سیره و رفتار یکی از اهل‌بیت(علیهم السلام) در خواندن نماز تبعیت کن. نه این‌که چهره یکی از حضرات اهل‌بیت(علیهم السلام) را در نماز تصور کنیم.
حتی اگر بپذیریم که حدیث دلالت بر تصور صورت امام دارد، به چه علت صوفیه حکم آن را تعمیم و تسری به اقطاب خود می‌دهند؟! علمای شیعه نیز تصور صورت هر شخصی را هنگام نماز تأیید نمی‌کنند چنانچه مرحوم میرزای قمی می‌گوید: «استحضار صورت شیخ در صلات، مانع از کمال ذکر و ضد اوست و ترک ضد، ازجمله مقدمات عقلیه است و مطلوب است».[۶] و درجایی دیگر می‌گوید: «هیچ دلیل عقلی و نقلی قائم نشده که چنین کاری(در نظر آوردن صورت مرشد) منشأ استکمال شود بلکه از عقل و نقل هر دو، دلیل برخلاف آن قائم است».[۷] و مؤید این مطلب همین است که  در شرع مقدس هم روایات بسیاری وارد شده در این‌که قرار دادن عکس در جلوی نمازگزار و در سجاده نمازگزار کراهت دارد چون سبب مشغولیت ذهنی می‌شود چه رسد به این‌که امر خارجی را به‌عمد وارد قلب کنیم که باعث عدم حضور قلب در عبادت می‌شود.  تصور صورت مرشد در نماز توجه پیدا کردن به غیر خداوند است و این خود باعث حواس‌پرتی است و قطعاً شرک است. حال باید از صوفیه پرسید آیا ممکن است در وقت نماز و عبادت هم یاد خدا را در دل داشت و هم صورت مرشد را؟ و آیا نماز خواندن، سخن گفتن انسان با خداوند است یا با قطب؟ و آیا مشغول شدن به‌صورت مرشد در عبادت جز بت‌پرستی است؟

پی‌نوشت:

[۱]. محلاتی، ذبیح‌الله، کشف الاشتباه، مصحح حاج فردوسی، نسیم ظهور، قم، ۱۳۸۹، ص ۴۲۵
[۲]. بیچاره بیدختی، محمدحسن، یادنامه صالح، حقیقت، تهران، ص ۲۲
[۳]. گنابادی، ملاعلی، صالحیه، انتشارات حقیقت،تهران،  ص ۵۹۸
[۴]. الفقه المنسوب إلی الإمام الرضا علیه السلام، آل البیت، ص ۱۰۵
[۵]. همان، ص ۱۰۷
[۶]. محلاتی، ذبیح‌الله، کشف الاشتباه، مصحح حاج فردوسی، نسیم ظهور، قم، ۱۳۸۹، ص ۴۲۷
[۷]. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، کیهان، تهران، ۱۳۷۱، ج 2، ص ۸۰۴