به گزارش پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب، به نقل از خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، با مطالعه پیرامون تاریخ ادیان و مذاهب و همچنین آیات و روایات نقل شده از معصومین(علیهم السلام)، این مطلب کاملاً روشن می‌شود که قدیمی‌ترین عبادت در تمامی ادیان پیش از اسلام نماز بوده است، در مورد سابقه تاریخی نماز در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «هِیَ آخِرُ وَصَایَا الْأَنْبِیَاءِ»؛ نماز آخرین وصیت و سفارش پیامبران بوده است و از این روایت به روشنی فهمیده می‌شود که تمامی 124 هزار پیامبر با نماز مأنوس و سفارش کننده به آن بوده‌اند، در این رابطه کتابی از سوی ستاد اقامه نماز و مرکز تخصصی نماز با عنوان «نماز در ادیان» به نگارش در آمده است که به همین منظور با حجت‌الاسلام ابوالقاسم جعفری نویسنده این کتاب گفت‌وگو کردیم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
* در نگارش این کتاب از کدام روش‌های پژوهشی بهره برده‌اید؟
- بر اثر سال‌ها تدریس و تحقیق در حوزه ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی دریافتم که در دین‌هایی مانند زرتشتی هم عبادت‌های روزانه وجود داشته است؛ این مطلب بسیار عجیب بود تا اینکه از مرکز تخصصی نماز تماسی با من گرفته و خواسته شد که در مورد عبادات روزانه ادیان مختلف کتابی به رشته تحریر درآورم، بنابراین با توجه به معلوماتی که از گذشته داشتم، این کتاب را بنویسیم، در این زمینه استفاده از کتاب‌های منبع هم در دستور کار بوده، بنابراین تحقیق کتابخانه‌ای هم در این میان تأثیرگذار بوده است.
* مطالب این کتاب از نظر کاربردی بودن در چه سطحی هستند و خواننده با مطالعه آن چقدر می‌تواند به پیاده‌سازی مفاهیم ارائه شده در زندگی فردی و اجتماعی بپردازد؟
- در ابتدای امر باید گفت ارزش این گونه کتاب‌ها به تحقیقات علمی آنها است، در قرآن نیز می‌خوانیم هیچ امتی نبوده مگر اینکه نبی یا پیامبری برایشان به رسالت برگزیده شده است، بنابراین اشتراکاتی در میان همه ادیان الهی دیده می‌شود و به عنوان یک مسلمان معتقد به آیات قرآن، باید در پی اثبات اصل این مطلب باشیم که همه ادیان، دارای مشترکاتی هستند که از تعالیم انبیای گذشته حاصل شده است. برای اثبات این مطلب، می‌توان به عنوان یک محقق به بررسی عبادات در ادیان مختلف پرداخت، نماز یکی از عباداتی است که در اقوام آریایی بیش از 4 هزار سال پیش وجود داشته و بعدها هم که «صلوة» از سوی مسلمانان به آنها معرفی شد، واژه نماز برای ایرانیان بیگانه نبوده و به همین دلیل آن را به جای «صلوة» به کار بردند، البته باید گفت نمازی تحریف شده در میان ایرانیان وجود داشته که از اصل خود فاصله گرفته بود، اما پس از ورود اسلام، نمازی صحیح برگرفته از کتاب و سنت را به جای آن قرار دادند.
این گونه نیست که فقط مسلمانان پیرو آیینی هستند که روزانه باید پنج بار به نماز بایستند، بلکه پیروان دیگر ادیان هم هر روز با عبادات فردی سر و کار دارند
یکی از نکات حائز اهمیت در مورد نماز اینکه پیروان ادیان مختلف به طور روزانه عباداتی فردی دارند که نسبت به انجام آن مقید هستند، به عنوان مثال یهودیان هر روز نمازهای یومیه در سه وعده دارند و هر روز به کنیسه‌هایشان مراجعه می‌کنند یا اینکه نمازهای یومیه واجب در مسیحیت وجود داشته است و امروزه برخی از فرقه‌ها مانند ارتدوکس‌ها به اقامه نماز می‌پردازند؛ بودایی‌های ژاپنی هم روزانه پنج وعده عبادت یا نماز بجا می‌آورند و زرتشتیان اصیل هم معتقد به نمازهای پنجگانه هستند، این یک اندیشه کاملاً پویا و زنده است که بعضاً مغفول واقع می‌شود. در واقع باید گفت این گونه نیست که فقط مسلمانان پیرو آیینی هستند که روزانه باید پنج بار به نماز بایستند، بلکه پیروان دیگر ادیان هم هر روز با عبادات فردی سر و کار دارند، مطالب این کتاب در عین علمی بودن، صرفاً هدف بیان مطالب علمی و آکادمیک نداشته بلکه اعمال روزانه مردم معتقد به ادیان گوناگون را مورد بررسی قرار داده است.
* آیا آثار مکتوب دیگری در مورد نماز یا عبادات فردی در ادیان مختلف نگاشته شده است؟
- می‌توان گفت کتابی با این مضمون به زبان فارسی تا کنون نوشته نشده و «نماز در ادیان» در نوع خود منحصر به فرد است؛ بیش از 90 درصد منابع این کتاب به زبان انگلیسی هستند و حتی از مطالب موجود در سایت‌های معتبر خارجی هم در نگارش آن بهره گرفته شده است، حتی نمی‌توان در کتاب‌های دائرة‌المعارفی هم عبادات روزمره ادیان شرقی را سراغ گرفت، ولی از آنجا که پیروان هر یک از این دین‌ها، دارای پایگاهی اینترنتی هستند، می‌توان با مراجعه به این سایت‌ها، به عبادات فردی و روزانه آنها پی برد.
* آیا امکان تحقیقات بیشتری در حوزه عبادات در ادیان وجود دارد و می‌توان کتاب یا کتاب‌هایی دیگر در همین رابطه تألیف کرد؟
- عقیده دارم بستر این کار فراهم است و چنین نیازی هم وجود دارد؛ در حال حاضر جای فیلم‌های مستند در این حوزه خالی است و به نظر می‌رسد چنانچه از ابزارهای سمعی و بصری برای مستندسازی در این زمینه بهره گرفته شود، جنبه آموزشی و اطلاع‌رسانی بهتری هم خواهد داشت، امروزه این امکان وجود دارد که به طور گسترده‌تر و جامع‌تر، مستندسازی بر اساس تصاویر و فیلم‌های موجود از عبادات پیروان ادیان مختلف صورت بگیرد و مکملی برای مطالب بیان شده در این کتاب باشد.
* چقدر محتوای این کتاب در گرایش به نماز در میان اقشار مختلف مؤثر می‌دانید؟
- نماز بر اساس تعالیم وحیانی موجب نزول برکاتی برای انسان می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید در دل تمدن‌ها و ادیان مختلف، آموزه‌های انبیای پیشین یافت می‌شود و به همین دلیل برای اثبات علمی این سخن قرآنی، می‌توان چنین تحقیقاتی را انجام داد، انجام تحقیقاتی در مورد ادیان الهی و بررسی عبادات روزمره آنها نقش مهمی در گرایش به نماز در میان پیروان اسلام نیز خواهد داشت، چه اینکه هرگاه برای جوانان خود از نماز بگوییم و قصد ترویج فرهنگ نماز را داشته باشیم و در عین حال ریشه‌یابی نماز را در ادیان دیگر برایشان توضیح دهیم، میل و اشتیاق آن‌ها به انجام عبادت برای خداوند هم بیشتر خواهد شد. از آنجایی که اسلام آخرین دین الهی است و کامل‌ترین نسخه وحیانی نماز را در اختیار بشر قرار داده است، بنابراین تبیین نماز در دیگر ادیان، موجب دلگرمی بیشتر نمازخوانان و حتی غیر نمازخوانان می‌شود، زیرا در می‌یابند که فقط اسلام نماز را به عنوان یک کار روزمره به پیروان خود تحمیل نکرده بلکه نماز عبادتی دارای شکل خاص خود است و بر اساس تعالیم وحیانی موجب نزول برکاتی برای انسان می‌شود.
* به نظر شما، موضوعی همچون «نماز در ادیان» تا چه میزان با سیاست‌های کلی ستاد اقامه نماز همخوانی دارد؟
- این کتاب به سفارش ستاد اقامه نماز و در راستای تولید اثری منبع در همین زمینه به رشته تحریر درآمده است؛ در حقیقت قرار بود منبع اولیه‌ای برای کسانی که مایل به انجام تحقیقات مفصل هستند فراهم شود، بنابراین بر همین اساس می‌توان گفت، توانسته‌ام منبعی هر چند غیر مفصل برای انجام پژوهش‌های بعدی فراهم کنم. نکته اساسی اینکه طبیعی است هر کدام از ادیان ذکر شده در این کتاب، این ظرفیت را دارند که تحقیقات بیشتری بر روی آن‌ها انجام شود و پژوهش‌های جامع‌تری نسبت به انواع عبادات فردی و اجتماعی در آن‌ها شکل بگیرد، به عنوان یک مسلمان برای ما اهمیت دارد که آیا غیر از نماز، عبادات دیگری همچون روزه هم در دیگر ادیان وجود داشته یا نه و آیا آن‌ها مبالغی بابت زکات یا خمس پرداخت می‌کنند یا چنین چیزی در بین آنها وجود ندارد.
* مخاطبان اصلی کتاب «نماز در ادیان» چه گروه سنی هستند؟
- در نگاه اول، مخاطبانی که در نظر داشتم طلاب و حوزویان بودند که به دنبال پژوهش یا دریافت اطلاعات عمومی در مورد کلیت عبادات خاصه نماز در دیگر ادیان هستند، اما این امکان هم وجود دارد که عموم مردم با هر سطح تحصیلات به بخش‌های مختلف کتاب مراجعه کنند. این کتاب به دلیل نوع نگارش آن به گونه‌ای نیست که مطالعه ابتدا تا انتهای آن به همان ترتیب چاپ شده الزامی باشد، بلکه چون کتابی منبع محسوب می‌شود، مراجعه به هر بخش آن به طور جداگانه هم امکان‌پذیر است، به طور مثال می‌توان به بخش مربوط به آیین زرتشت مراجعه کرد و عباداتی که پیروان این دین ملزم به انجام آنها هستند را مشاهده کرد، ضمن اینکه در ابتدای هر فصل، اطلاعات مختصری شامل شکل کلی و مبانی اندیشه‌ای در مورد هر یک از ادیان ذکر شده است.
* در این کتاب چند دین الهی مورد بررسی قرار گرفته‌اند و خواننده با نماز کدام آیین‌ها آشنا می‌شود؟
- تمام ادیان زنده جهان که در حال حاضر به عنوان یک دین‌دارای پیروانی هستند، در این کتاب مطرح شده‌اند؛ از ادیان ابراهیمی و الهی تا ادیان شرقی مانند هندو، سیک، شینتو و دائو در این کتاب سخن به میان آمده و حتی از نماز صائبین هم اطلاعاتی در اختیار خواننده قرار می‌گیرد، چون قرآن کریم آنها را اهل‌کتاب دانسته است. صائبی‌ها پیروان حضرت یحیی(علیه السلام) هستند که در بخش‌هایی از جنوب ایران و عراق زندگی می‌کنند و بیشتر عبادات آنها همراه با غسل و تطهیر با آب بوده و نماز تعریف شده و مشخصی دارند که این امر، ریشه الهی آنها را اثبات می‌کند.
* نقاط اشتراک نماز در ادیان مختلف در چیست؟
- اشتراک تمام نمازها به لحاظ محتوا و نوع ارتباطی است که با خالق برقرار می‌شود به عبارتی خضوع و تواضع فراوان و درخواست از خداوند برای هدایت در مراحل مختلف زندگی نقشه اشتراک نماز در ادیان مختلف است. از نظر شعائر ظاهری هم می‌بینیم که «سجده» عنصر مشترک در همه نمازها به شمار می‌رود، هرچند به مرور نماز در بیشتر آنها تغییراتی حاصل شده است؛ البته نظر اسلام بر این است که دیگر ادیان در گذر زمان دچار تحریف و تغییر شده‌اند و از اصل خود فاصله گرفته‌اند، بنابراین نماز پیروان آن‌ها هم در همین چارچوب دچار تحولاتی در شکل ظاهری خود شده است، هرچند این کتاب به دنبال یافتن این تفاوت‌ها نبوده و اصل نماز را مورد توجه قرار داده است. از نظر شعائر ظاهری هم می‌بینیم که «سجده» عنصر مشترک در همه نمازها به شمار می‌رود که این امر هم جزو نقاط اشتراک آنها محسوب می‌شود؛ شستن دست‌ها و صورت یا به عبارتی نوعی وضو هم در همه ادیان دیده می‌شود.
* به عنوان یک پژوهشگر و نویسنده که تحقیقات جامعی در مورد نماز در ادیان مختلف داشته، کامل‌ترین نماز در کدام یک از ادیان الهی وجود داشته است؟
- نمازی که اسلام معرفی کرده کامل‌ترین آنهاست، زیرا از ابتدا تا انتهای آن یک نیت واحد وجود داشته و هیچ حرکت اضافه‌ای هم دیده نمی‌شود؛ در واقع هماهنگی بسیار کاملی میان حرکات و گفتار نماز در اسلام وجود دارد، البته بعد از اسلام می‌توان گفت کامل‌ترین نوع نماز در آیین یهود است. نماز در میان یهودیان دارای احکام مفصلی است و حتی عناصری همچون نماز جماعت و امام جماعت هم شبیه به اسلام در این دین وجود دارد که توسط پیامبران بنی‌‌اسرائیل از جمله حضرت دانیال نبی(علیه السلام) و حضرت اسحاق(علیه السلام) برایشان تعریف شده است.
* پیروان دیگر ادیان بر چه اساسی شکل ظاهری نماز خود را مشخص کرده‌اند؟
- در تمام ادیان الهی و حتی دین‌های شرقی، بنیان‌گذاران آن دین کسانی بوده‌اند که به نمازهای یومیه دستور داده‌اند؛ در تورات آیه‌ای وجود دارد که به یهودیان امر می‌کند یهوه را با تمام قلب مورد محبت و ستایش قرار دهند که تفسیر آن عبادات روزانه است. در واقع هماهنگی بسیار کاملی میان حرکات و گفتار نماز در اسلام وجود دارد، البته بعد از اسلام کامل‌ترین نوع نماز در آیین یهود است. در تاریخ است که حضرت عیسی(علیه السلام) در ابتدای امر، همراه یهودیان به کنیسه‌ها می‌رفته و همراه با آنها به اقامه نماز می‌پرداخته است، طبیعی است که پیروان آن حضرت نیز تا مدت‌ها نماز را به همان شکل ادامه دادند اما پس از مدتی با توجه به تصمیمات کلیسا، شکل ظاهری عباداتشان تغییر کرده است. زرتشت هم دو وعده به نمازی که تا پیش از او اقامه می‌شده افزود و آن را به پنج وعده رسانده است.
* آیا پیش‌بینی می‌کنید مطالعه کتاب «نماز در ادیان» سبب جذب اقشار مختلف به ویژه جوانان به سمت نماز شود؟!
- به لحاظ تجربی می‌توان گفت وقتی محتوای نماز برای مردم بیان شود، میزان گرایش آنها به سمت این عبادت هم بیشتر می‌شود، چه اینکه بسیاری از آنها تا زمانی که به طور مستند، نماز خواندن پیروان سایر ادیان را نبینند، باور به این مسأله هم برایشان سخت خواهد بود، در حقیقت طبیعی است که پیروان هر دین، به آداب مربوط به خود مقید باشند، بنابراین مشاهده و اطلاع یافتن از نماز در سایر ادیان، تعصب به نماز را در اسلام هم افزایش داده و تا حدی موجب گرایش به سمت اقامه این عبادت باشکوه می‌شود.