پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ قرآنیون جریان فکری نوظهوری است که قرآن را یگانه منبع تشریع می‌داند و مرجعیت سنّت را به‌کلی منکر است. قرآنیون برای انکار حجیت حدیث می‌گویند که روایات موجود در جوامع حدیثی، دسته کم دو قرن پس از وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله تدوین شده و پیش از آن نیز تا یک قرن از کتابت و تدوین حدیث جلوگیری شده بود. بااین‌حال نمی‌توان این روایات را به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله منتسب دانست. به‌عنوان نمونه صبحی منصور از جمله رهبران فرقه قرآنیون می‌گوید: «سنت در دوران حیات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله تدوین نشد و به‌صورت شفاهی تا قرن سوم هجری سینه‌ به‌ سینه نقل گشت. زمانی که یکی از شنوندگان سخنان ما نمی‌تواند گفتار ما در خطبه نمازجمعه یک هفته پیش را به طور کامل نقل کند، چگونه ممکن است با گذشت صد سال، قادر به نقل صحیح گفتار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله باشند.» [1]

نقد و پاسخ:

در رابطه با زمان دقیق تدوین سنت نبوی، پژوهش‌های بسیاری انجام شده و بنا بر شواهد تاریخی متعدد، تدوین سنّت نبوی در زمان حیات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله شروع شده است. وجود نصوص فراوان و احادیث بسیار از زمان حیات رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، خود نشان‌‌دهنده اهتمام فراوان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به کتابت حدیث و ثبت و ضبط گفتار ایشان است. لذا «صبحی صالح»، متفکر، نویسنده و ادیب معاصر عرب معتقد است که: «کتاب‌ها و اسناد تاریخی ما اثبات می‌کند که کتابت حدیث در عصر خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله صورت می‌گرفت و تا قرن دوم هجری به تأخیر نیفتاده است.» [2]

«نورالدین عتر» عالم، مفسر و محدث سوری نیز اظهار می‌دارد: «احادیث بسیاری از صحابه به دست ما رسیده که در حدّ تواتر است و کتابت حدیث در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را ثابت می‌کند؛ لذا حقیقتاً انکار تدوین حدیث در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، منصفانه و علمی نیست.» [3] احادیثی زیادی از قول پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده که دلالت دارد بر این که آن حضرت، نوشتن حدیث را جایز دانسته و یا این‌که بر نوشتن هر چیز ترغیب و تشویق می‌فرمود.

در ادامه یکی از این روایات را بیان می‌کنیم: «بنابر نقل ابوهریره، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله امر فرمود تا برای ابوشاه حدیث بنویسند. ابوهریره می‌گوید: «هنگامی‌که خداوند، مکه را برای رسولش صلی‌الله‌علیه‌وآله فتح نمود، آن حضرت در میان مردم ایستاد و خداوند را حمد و ثناء کرده، فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی، مانع فیل از حمله به مکّه شد و رسولش و مؤمنان را بر آن مسلّط گردانید و این شهر برای هیچ‌کس پیش از من حلال نبوده است و برای من فقط ساعتی از روز حلال گشت و این شهر برای هیچ کس، پس از من حلال نخواهد شد، بنابراین...». ابوشاه که مردی یمنی بود، برخاست و عرض کرد: ای رسول خدا! برایم بنویسید. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: برای ابوشاه بنویسید.» [4] اهل‌سنت بر صحّت این حدیث اتفاق نظر دارند و بر دلالت آن بر جواز نوشتن حدیث، اذعان می‌کنند. [5]

در نتیجه باید گفت که با توجه به آنچه که از محققین و پژوهشگران در مورد کتابت حدیث ارائه شده است، روشن شد که حدیث در زمان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله کتابت می‌شده و آن حضرت بر نگارش آن تأکید می‌ورزیده و بر حفظ و حراست از آن تنبه می‌دادند.

پی‌نوشت:

[1]. خادم حسین الهی بخش، القرآنیون و شبهاتهم حول السنه، ص243.
[2]. صالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، ص33. قم: نشر سلام.
[3]. عتر، نورالدّین، منهج النقد فی علوم الحدیث، ص40.دمشق: دار الفکر.
[4]. صحیح البخاری، بخاری، ج3، ص95 و ج8، ص38. دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع.
[5]. مسند احمد، احمد بن حنبل، بیروت: دار صادر، ج2، ص238.