پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در جوامع روایی فریقین روایاتی وجود دارد که بر اساس آنها خداوند انسان های مؤمن را از ماده ای خوشبو و خوشایند با عنوان طینت علیین و انسان های کافر از ماده ای بدبو و ناخوشایند با عنوان طینت سجین آفریده است. از ظاهر این روایات چنین برداشت می‌شود که نقش این طینت اولیه تنها در حد ماده اولیه آفرینش انسان نیست، بلکه فراتر از آن، امور مهمی همچون سعادت و شقاوت انسان با آن گره خورده است. این روایات دال بر این است که این ماده اولیه به صورت بسیار مؤثر در ایمان و کفر و طاعت و معصیت انسانها نقش دارد، به گونه‌ای که ارتکاب معصیت و اعمال قبیح، از ذات و طینت کافر نشأت می‌گیرد و اعمال نیک و حسنات، از طینت مؤمن بر می‌خیزد.

حال چند نمونه از روایات اهل سنت که مضمون طینت در آن آورده شده، بیان می گردد:
مسلم در صحیح خود از ابوبرده نقل می‌کند: «پیامبر فرمود: هیچ مسلمانی نمی‌میرد (که سزاوار دوزخ باشد) مگر آنکه خداوند یک یهودی یا نصرانی را به جایش به دوزخ می‌برد. عون و سعد فرزندان ابوبرده، این حدیث را با سوگند اکید از قول پدرشان برای عمر بن عبدالعزیز نقل کردند.»(1) احمد بن حنبل و ابن اثیر نیز حدیث را نقل کرده‌اند.(2)
احمد بن حنبل از ابوموسی روایت کرده که رسول خدا فرمود: «روز قیامت هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه او را با فردی یهودی و نصرانی می‌آورند و می‌گویند این فدیه تو از آتش دوزخ است.»(3)

ابن ماجه نیز از ابوبرده روایت کرده که پیامبر فرمود: «وقتی خداوند مخلوقات را در قیامت محشور کرد، به امت اسلام اجازه سجده می‌دهد؛ آنان سجده‌ای طولانی می‌کنند؛ سپس خداوند می‌فرماید: سربردارید که گروهی را فدیه شما از دوزخ قرار دادم.» در روایت دیگری نیز از انس بن مالک از رسول خدا نقل کرده است که فرمود: «این امت مورد رحمت است. روز قیامت یک فرد مشرک را فدیه مسلمان قرار می‌دهند.»(4)

حاکم نیشابوری در مستدرک از ابوموسی روایت می‌کند که پیامبر فرمود: «گروه‌هایی از امت من می‌آیند که گناهانشان مانند کوه بزرگ است. خداوند بر آنها می‌بخشاید و آن گناهان را در کارنامه یهود و نصاری می‌نویسد.»(5) حاکم پس از نقل حدیث می‌نویسد: این حدیث بر مبنای صحیحین صحیح است ولی آن را نیاورده‌اند.

متقی هندی نیز از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت می‌کند که فرمود: «امتم سه گروه می‌شوند؛ یک گروه بی‌حساب وارد بهشت می‌شوند؛ گروه دیگر با حسابی آسان به بهشت می‌رسند و گروه سوم آزموده می‌شوند. ملائکه می‌گویند، دیدیم که ندای توحید سر می‌دادند. خداوند می‌فرماید: به دلیل سخن توحید، آنان را به بهشت می‌برم، گناهان آنها را به حساب اهل تکذیب ببرید. این است آیه 13 سوره عنکبوت: (و آنها علاوه بر بار سنگین گناهان خود، بار گناهان هر که را گمراه کرده‌اند نیز به دوش می‌گیرند)»(6) متقی هندی این روایت را به دو طریق از عوف بن مالک و ابوموسی نقل می‌کند.

سیوطی نیز این گروه از احادیث را در بابی مستقل در کتاب «البدور السافرة عن امور الآخرة» آورده است. این روایات از کتب حدیث اهل سنت نقل شده است و جهت تأیید محتوای آن توسط شیعه بیان نشده است، بلکه فقط بدین جهت مطرح شده که مشخص گردد آنانی که عقیده طینت را خاص شیعه می‌دانند، باطل است و مضمون بحث طینت در روایات مذکور که نزد اهل سنت معتبر است، آمده است.

پی‌نوشت:
1. مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج4، ص2119، ح2767، کتاب التوبه.
2. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج5، ص531، ح18991 و 18992؛ ابن اثیر، جامع الاصول، ج9، ص194، ح6758.
3. احمد بن حنبل، مسند احمد، ج5، ص549، ح19103.
4. ابن ماجه قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2، ص2434، ح4291 و 4292.
5. حاکم نیشابوری، المستدرک، ج5، ص539.
6. متقی هندی، کنزالعمال، ج12، ص169 – 171.