پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در زمينه تأسيس دولت یهودی در فلسطین، ناصر الدین شاه قاجار با نهادها، سازمان ها و شخصیت های موثر در شکل گیری دولت صهیونیستی نظیر روچیلدها تعاملات و مواجهه هایی داشته است.

مطلب عجیب در این مواجهه، پیشنهاد تشکیل دولت مستقل یهود، توسط ناصر الدین شاه قاجار به آنها بود! این سخن ناصرالدين شاه در آن زمان واکنشی از سوی روچيلد را به دنبال نداشت، اما دقيقاً سال ها بعد به دست يهوديان و به ويژه همين خاندان روچيلد عملی شد.

در سفر نخست ناصرالدین شاه قاجار به اروپا(1290ق/1873) در پاریس، اعضای کمیته مرکزی اتحادیه جهانی یهود معروف به آلیانس از جمله موسیو آدولف کرمیو از نمایندگان یهودی مجلس فرانسه، موسس و رئیس آلیانس به همراه ادموند روچیلد در حضور میرزا ملکم خان با شاه ایران دیدار کردند.

در این جلسه کرمیو با اشاره به اقدامات کوروش در بازگرداندن یهودیان به فلسطین و بیان ارادت یهودیان ایران به کوروش و البته شاه وقت ایران، از احوال ناگوار ناشی از اعمال برخی تبعیض ها درباره یهودیان ایران گلایه کرد. ناصرالدین شاه منکر این مسأله شد و حمایت قاطع خود را از همه پیروان ادیان الهی کشور اعلام کرد.

ناصرالدين شاه هنگامی که با ‌ادموند روچیلد[1] ملاقات نمود، می گوید او خود را نگران اوضاع یهودیان نشان می داد. شاه ایران برخى درخواست هاى او درباره يهوديان ايران ـ در دوره اى كه او و دیگر اعضاء جلسه در تلاش براى تأسيس دولت يهود و تقويت يهوديان جهان بودندـ را یادآور شد: «روچیلد معروف یهودی هم که بسیار با دولت [ثروتمند] است به حضور آمد، صحبت شد، حمایت یهودی ‌ها را زیاد می ‌کرد و از یهود ایران عرض می‌ کرد که باید آسوده باشند.»

ناصرالدین قاجار در ادامه می گوید جمع ‌کردن یهودیان عالم در یک سرزمین را به روچیلد یهودی پیشنهاد داده است: «به او گفتم شنیده‌ام شما برادرها هزار کرور پول دارید. من بهتر می ‌دانم که پنجاه کرور به یک دولت کوچک یا بزرگی بدهید، مملکتی را بخرید و آنچه یهود در دنیا هست آنجا جمع بکنید و خودتان رئیس آن ‌ها بشوید و همه را آسوده راه ببرید و این طور متفرق نباشید. بسیار خندیدم و روچیلد پاسخی به این پیشنهاد نداد. به او حالی کردم که من به جمیع ملل خارجه که در ایران هستند، حامی هستم.»

در این دیدار کرمیو اظهار تمایل کرد برای اینکه یهودیان ایران با وظایف ملی خود در امور مختلف آشنا شوند، در تعدادی از شهرهای ایران همانند دیگر مناطق شرق، مدارسی زیر نظر آلیانس تأسیس شود. شاه ایران ضمن موافقت با این امر، توافق نهایی را به مذاکرات هیئت آلیانس با میرزاحسین خان مشیرالدوله(سپهسالار)، صدر اعظم موکول کرد.

بر این اساس موافقت نامه ای به امضای این هیئت و صدراعظم ایران رسید که البته اجرای مفاد آن و تأسیس مدارس با مخالفت های متعددی مواجه شد. در جریان سفر دوم شاه در 1306/1888 به اروپا به همراه میرزا علی اصغر خان اتابک، در لندن اغلب دوستان یهودی ادوارد، ولیعهد بریتانیا همچون ادموند روچیلد و مونته فیوره میزبان شاه در مدت اقامتش با او دیدار کردند و از حسن نظر و مساعدت او درباره مدارس آلیانس تشکر کردند. در نهایت، نخستین مدرسه آلیانس در 1316/1898 در تهران افتتاح شد.[2]

پی نوشت:
[1]. ‌خاندان ثروتمند روچیلد با قدمت بیش از ۳۰۰ سال در سراسر اروپا هستند که در قرن بیستم برای بنيان گذاری حکومت يهوديان در فلسطين اشغالی پیشقدم شدند. در سال 1917م بالفور در نامه ‌ای به لرد ‌ادموند روچيلد، خبر موافقت بريتانيا با تأسيس دولت يهودی در سرزمين فلسطين را اعلام کرد. این نامه با عنوان اعلامیه بالفور معروف است و صهیونیست ها آن را سند قانونی دولت خود می دانند.
[2]. ر.ک: حبیب لوی، تاریخ یهود ایران، تهران: بروخیم، 1334- 1339ش، ج 3، ص 707- 715؛ پرویز رهبر، تاریخ یهود: از اسارت بابل تا امروز، با خلاصه ای از اعصار قدیم تا اسارت بابل، تهران: سپهر، 1325، ص 343- 345؛ فاطمه قاضیها، ناصر الدین قاجار، شاه ایران، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر اول فرنگستان، تهران: اسناد ملی ایران، 1377، ص 223- 224