پایگاه جامع فرق، ادیان ومذاهب_ در پاسخ به کسانی‌که ادعا کرده‌اند محل دفن حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) معین و در جوار قبر عباس بن عبدالمطلب است، باید گفت که بر اساس روایات متعدد، خود حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) وصیت کرده بودند که قبرشان مخفی بماند و از همین رو بود که علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام)، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را در تاریکی شب به خاک سپرد و قبرش را مخفی کرد، و برای این‌که دشمنان نتوانند موضع حقیقی قبر را تشخیص دهند، صورت چهل قبر تازه را در مدینه احداث کرد تا کاملاً در اشتباه واقع شوند. اگر چه خود حضرت علی (علیه‌السلام) و فرزندان حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)، جایگاه دفن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را می‌دانستند، ولی سفارش‌های فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در مورد اخفاء قبر به طوری جدی و مؤکد بود که هیچ‌یک از آنان حاضر نشدند آن را معرفی کنند، حتی کاری نکردند که از آثار و قرائن، موضع قبر شناخته شود.[1]
آن‌چه که در روایات به عنوان محل دفن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) (با توجه به قرائن و شواهد) معرفی شده است:
مجلسی از محمد بن همام نقل کرده که گفت: علی (علیه‌السلام) فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را در روضه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مدفون ساخت، ولی آثار قبر را به‌کلی از بین برد، و از جمله شواهدی که می‌توان برای این احتمال اقامه کرد، حدیثی است که از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که فرمود بین قبر من و منبرم روضه‌ای است از روضه‌های بهشت؛ امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرمودند، چون قبر فاطمه (سلام‌الله‎علیها) بین قبر و منبر پیغمبر خدا است، قبر حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) باغی است از باغ‌های بهشت.[2]
علماى اهل سنّت در محلّ دفن حضرت زهرا (عليهاالسلام) سه قول آورده‌‏اند:
الف) در داخل بيت خود حضرت:
رواياتى که از طريق شيعه آمده، و از امام باقر و امام صادق (عليهماالسلام) نقل گرديده است، و بعضى از دانشمندان اهل سنت به اين نظر تصريح کرده و دفن آن حضرت را در خانه ایشان تأييد کرده‏‌اند: از جمله ابن شبه که یکی از قديمى‌‏ترين مورخان و مدينه‌‏شناسان است، می‌گوید: «فاطمه زهرا همانند رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در داخل خانه‏‌اش و در جايگاهى ‏كه به عالم بقاء ارتحال يافته، به خاك سپرده شده است.»[3]
و ديار بكرى با اشاره به اقوال مختلف مى‏‌گويد: «و گفته شده كه قبر آن حضرت در داخل خانه خود و در محلّ محرابى است كه در پشت حجره مقدسه قرار گرفته است. سپس اين نظريه را تأييد مى‌‏كند و مى‏‌گويد: «و هذا أظهر الأقوال»[4]
ب) در بقيع‏
عدّه‌‏اى ديگر از علماى اهل سنت نيز مى‏‌گويند: «آن حضرت در بقيع ولى در خارج از حرم ائمه (عليهم‌السلام) به خاك سپرده شده است و اين گروه، نظرات و احتمالات مختلفى را مطرح ساخته‏‌اند؛ زيرا بعضى می‌گويند در زاويه بيرونى خانه عقيل، كه به بقيع منتهى می‌گردد، دفن شده است؛ بعضى ديگر مى‏‌گويند که در مقابل كوچه‏‌اى كه به نام كوچه نبيه معروف بوده به خاك سپرده شده و بعضى ديگر بيت ‏الأحزان را كه مسجد فاطمه ناميده می‌شد به عنوان محل دفن معرفى نموده‌‏اند و اقوال ديگرى كه مجموعاً بالغ بر شش قول است.[5]
ج) در داخل حرم ائمه بقيع‏
اين قول را می‌‏توان قول مشهور در ميان علماى اهل سنت دانست.
سمهودى پس از بيان نظرات و مطالب مختلف در مدفن حضرت زهرا(سلام الله علیها) مى‏‌گويد: «از آن‌چه‏ که گفتيم، چنين به‏ دست مى‏‌آيد كه قبر آن حضرت در بقيع و در كنار قبر حسن ‏بن على (عليه‌السلام) است.»[6] ابن نجّار، مدينه‏ شناس معروف (متوفاى 643 ه. ق.) پس از نقل وصيت امام ‏مجتبى (عليه‌السلام) كه: «ادفنوني الى جنب امّي فاطمة بالمقبرة» مى‏‌گويد: بنابراين قبر فاطمه (عليهاالسلام) در كنار قبر فرزندش حسن و در زير همين قبه است.[7]
عبّاسى مؤلف كتاب عمدة الأخبار مى‏‌گويد: «از قبور واقع در بقيع، قبر فاطمه دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است و آن در داخل قبه عباس و در كنار قبر فرزندش حسن (عليه‌السلام) واقع گرديده است؛ زيرا نقل شده است كه حسن بن على به هنگام وفاتش وصيت کرد كه مرا در كنار قبر مادرم فاطمه به خاك بسپاريد.»[8]

دليل اين نظريه‏
اگر طرفداران اين قول، دليلى بر نظريه خود ذكر نمی‌کردند، پذيرش گفتار آنان به‌عنوان يك مورّخ امكان‏‌پذير بود، ولى به‌طورى‏‌كه ملاحظه فرموديد، آنان در مقابل وجه اول كه مضمون روايات و گفتار بعضى از قديمی‌ترين مدينه‏ شناسان است، وصيت حضرت مجتبى (عليه‌السلام) را دليل و مستند خود ذكر کرده‏‌اند كه فرمود: «ادفنوني عند قبر امی فاطمة»: اگر از دفن شدن من در كنار جدم مانع گشتند، مرا در كنار قبر مادرم فاطمه به خاك بسپاريد كه در گفتار ابن نجار و عباسى بدين دليل تصريح گرديده و ساير مورّخان نيز با توجه به نقل اين وصيت در كنار اظهار نظر خويش، عملًا از همين روش پيروى و به همين دليل استناد و چنين تلقى کرده‏‌اند كه منظور آن حضرت از «امى فاطمة» مادر عزيزش فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، دخت رسول‏ خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.

نقض صريح اين نظريه‏
به عقيده ما اصل وصيت امام مجتبى (عليه‌السلام) از نظر تاريخى مورد تأييد است‏، اما برداشت طرفداران وجه سوّم درست نيست، بلكه منظور امام مجتبى (عليه‌السلام) از جمله: «امّى فاطمة» مادر بزرگش فاطمه بنت اسد است نه‏ مادرش حضرت زهرا (عليه‌السلام).
در توضيح اين موضوع می‌گوييم: گذشته از اين‌كه دفن شدن آن حضرت در بقيع مخالف با روش اهل بيت (عليهم‌‏السلام) در پنهان نگه‌داشتن قبر مطهر آن بزرگوار است، و قطع نظر از اين‌كه مخالف مضمون روايات منقول از اهل بيت (عليهم‌السلام) به طريق شيعه و اهل سنت است و مخالف نظر علما و دانشمندان شيعه در دفن آن حضرت در بيت خود ایشان است و گذشته از اين‌كه اطلاق كلمه «امّ» به مادر بزرگ، يك اطلاق شايع است، گفتار و نقل صريح اين مورّخان در موردی ديگر، ناقض اين برداشت است.
عباسى در ضمن نقل متن بالا، گفتار ديگرى را از ابن حبان می‌‏آورد كه وى در مورد تشييع و تجهيز پيكر امام مجتبى (عليه‌السلام) تصريح كرده است: «... دفن بالبقيع عند جدّته فاطمة بنت اسد بن هاشم.»[9]
ملاحظه مى‌‏شود، که اين دو جمله از قديمی‌ترين مورّخان و محدّثان صراحت دارد بر اين‌كه، بانويى كه در حرم بقيع دفن شده و عباس عموى پيامبر و امام مجتبى (عليه‌السلام) در كنار آن به خاك سپرده شده‏‌اند، جده و مادر بزرگ حضرت حسن بن على يعنى فاطمه بنت اسد است، نه فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) دختر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله).

پی‌نوشت:

[1]. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج43، ص 191 و 178 و 214..
[2]. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج43، ص185.
[3]. عمر بن شبه نمیری، تاريخ المدينه، ج1، ص108.
[4]. دیار بکری، تاريخ الخميس، ج2، ص176.
[5]. اين اقوال را ابن شبه در تاريخ المدينه، ج1، ص105و106 و سمهودى در وفاءالوفا ج3، ص901 نقل کرده‏‌اند.
[6]. سمهودی، وفاء الوفا، ج3، ص901.
[7]. عمر بن شبه نمیری، تاريخ المدينه اخبار المدينه، ص154.
[8]. احمد بن حمید عباسی، عمدة الاخبار فی مدینه المختار، ص154.
[9]. احمد بن حمید عباسی، عمدة الاخبار فی مدینه المختار، ص153و154.
عمر بن شبه نمیری، تاريخ المدينه، ج1، ص127.