متن مقاله
از نظر اهل سنت، وقتی کسی می‌میرد، روح او را در یک سفر طولانی در اسرع وقت به آسمان‎‌ها می‎‌برند. در آن‌جا نام وی در لیست بهشتیان یا دوزخیان ثبت می‎‌گردد و چون جسد او را در قبر می‎‌نهند، روح به وی برگردانده می‌‎شود. بیهقی از حذيفه نقل می‌کند: «الروح بيد الملك والجسد يقلب، فإذا حلموه تبعهم، فإذا وضع في القبر بثه فیه.[1] روح در دست فرشته‎‌ی مرگ خواهد بود و جسم را (برای تجهیز و تکفین از حالتی به حالت دیگر) بر می‎‌گردانند و چون برای دفن حملش می‎‌کنند، آنان را دنبال می‎‌کند و وقتی جسد در قبر گذاشته می‌‎شود، روح را در آن پخش می‎‌کند.»
این اعاده‎‌ی روح، برای آن خواهد بود تا شخص به سؤالات فرشتگان مأمور جواب دهد و پس از آن، دوباره از جسمش خارج و به مقام نیک یا بد خود برده می‎‌شود؛ اما در این مرگ برزخی، روح به نوعی با جسم مرتبط خواهد بود، تا انسان به حقیقت عذاب یا نعیم برزخ را حس کند؛ همین ارتباط نوع دوم روح با جسد، به «حيات قبر» تعبیر می‌‎شود. در بیان میزان و قوت این حیات، اقوال علما مختلف است؛ برخی از جمله، اشرف علی تهانوی آن را برای همه قوی‎‌تر از حیات ناسوتی (دنیوی) دانسته‎‌اند[2] و از سخن عده‌‎ای دیگر مانند محمد تقی عثمانی، چنین مستفاد می‎‌گردد که به استثنای انبياء (علیهم‌السلام) و شهدا، ارتباط ارواح عموم مردم با اجسادشان، فقط به اندازه‌‎ای خواهد بود که جسم نتیجه‌‎ی اعمال خویش را به صورت آسایش و لذت‎‌ها یا رنج و درد احساس کند.[3]
صرف نظر از اختلاف در میزان حیات در برزخ، همه به وجود آن اتفاق دارند و چنان‌که گفتیم کسی از «اهل سنت» منکر آن نیست. به عقیده‎‌ی اجماعی «اهل سنت»، پس از مرگ دنیوی، ارتباط و اتصال روح هر مرده به جسدش در قبر یا هر جای دیگر که باشد - ولو این‌که ذره ذره یا خاکستر گردیده یا در شکم حیوانات یا قعر دریا قرار گرفته باشد- به نوعی برقرار خواهد بود تا بر حسب اعمالی که در این دنیا با همین بدن انجام داده، نعیم بهشت یا عذاب دوزخ را احساس کند.
ابن تیمیه حرانی آورده است: «وفی الصحاح أنها ترد إليه بعد الموت ويسأل وترد: فتكون متصلة بالبدن بلاريب.[4] در احادیث صحیح وارد شده که روح به جسد برگردانده می‎‌شود و شخص مورد سؤال قرار می‎‌گیرد و سپس بازگردانده می‌‎شود و پس از آن بدون شک با بدن متصل خواهد بود.»
سيوطی می‌نویسد: «عرضه کردن بهشت یا دوزخ بر جسد صورت می‎‌گیرد و روح با آن اتصال خواهد داشت؛ ... به همین دلیل بر قبور پیامبران (علیهم‌السلام) و شهدا سلام می‎‌شود؛ در حالی‌که ارواح آنان در اعلى عليين هستند و با وجود این، اتصال سریعی با اجساد خود دارند و حقیقت و کیفیت آن را جز خداوند عزوجل کسی نمی‌‏داند. گواه این حالت، احادیثی است که در آن‌ها آمده، روح شخصی که خواب است به عرش عروج داده می‎‌شود؛ در حالی‌که وابسته به بدن خود است و با این وجود می‌بینیم که وقت بیدارشدن چقدر سریع به طرف آن بر می‌گردد. پس ارواح مردگان که از همه‎‌ی وابستگی‎‌ها رهایی یافته‎‌اند، به این عروج به طرف آسمان‎‌ها و سپس برگشتن سریع به قبر، اولی هستند.»[5]
سیوطی از ابن حجر عسقلانی نقل کرده است: «أرواح المؤمنين في عليين، وأرواح الكفار في سجين، ولكل روح بجسدها إتصال معنی لايشبه الإتصال في الحياة الدنيا.[6] ارواح مؤمنان در عليين و ارواح کافران در سجين خواهند بود و هر روحی با جسد خود یک اتصال معنوی خواهد داشت که شباهتی با اتصال دنیوی ندارد.»
بنابراین در آن عالم، مؤمنان مرتزق به رزق‎‌های ظاهری و معنوی می‎‌شوند، اما این ارتزاق برای تلذذ است، نه رفع احتياجات جسمانی و برای انبياء (علیهم‌السلام) صديقان و شهدا دارای کیفیت برتر خواهد بود. در بهشت نیز که کامل‎‌ترین نوع حیات انسانی در آن‌جا تحقق می‎‌یابد، خوردن برای حصول لذت خواهد بود، نه نیاز.

پی‌نوشت:

[1]. ابوبکر بیهقی، احمد بن حسین،إثبات عذاب القبر وسؤال الملكين، ص53، محقق: د. شرف محمود القضاة، دار الفرقان - عمان الأردن، چاپ دوم، 1405ق.
[2]. اشرف علی تهانوی، اشرف الجواب، ص252، نشر مکتبة عمر فاروق، کراچی، بی‌تا.
[3]. عثمانی، محمد تقی، فتاوای عثمانی، ج1، ص70، نشر مکتبة معارف القرآن، بی‌تا.
[4]. ابن تيمية، أحمد بن عبد الحليم (م 728)، المستدرك على مجموع فتاوى شيخ الإسلام، ج1، ص95، جمع وترتيب: محمد بن عبد الرحمن بن قاسم (م 1421)، چاپ اول، 1418 هق.
[5]. سيوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر (م 911)، شرح الصدور بشرح حال الموتى والقبور، ص235 و 236، تحقيق: عبد المجيد طعمة حلبی، دار المعرفة، لبنان، چاپ اول، 1417ق.
[6]. همان، ص239.