متن مقاله
آیه 124 سوره بقره در راستای تعیین چارچوب مساله امامت صحبت کرده است. خداوند در این آیه می‌فرماید: «وَ إِذِ ابْتَلىَ إِبْرَاهِمَ رَبُّهُ بِكلَمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ  قَالَ إِنىّ‏ِ جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا  قَالَ وَ مِن ذُرِّيَّتىِ  قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِين.[بقره/124] (به خاطر آوريد) هنگامى‌كه خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگونى آزمود و او به خوبى از عهده اين آزمايش‌ها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض كرد: «از دودمان من (نيز امامانى قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمكاران نمى‌‏رسد!»
با توجه به آیه مذکور جایگاه امامت شایسته کسی است که به دور از ظلم و ستم باشد و تنها کسی‌که دارای این عنوان است، امام علی (علیه‌السلام) است.[1] چرا که امام علی قبل از رسالت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کافر نبوده و این در حالی است که دیگران سبقه کفر داشته‌اند. از این‌روی و بنا به فرمایش خداوند، کافرین ظالم هستند و ظالم شایستگی امامت را ندارد.[2]
این مساله درباره افرادی که پیش از اسلام کافر بوده و سپس توبه نکرده‌اند جاری است؛ اما در ارتباط با اشخاصی که از کار خود پشیمان گشته و برگشته‌اند، قابل تطبیق نیست. یعنی کسانی‌که از کفر خود توبه کرده، صلاحیت تکیه بر کرسی امامت را دارند،[3] چرا که عنوان ظالم بر ایشان صادق نیست.
این بینش برخاسته از عدم فهم دقیق از احکام است. چرا که احکام دارای دو قسم است:
الف: گاهی احکام دائر مدار موضوع هستند و تا زمانی که موضوع باشد، حکم است. مثلاً شراب حرام است و تا زمانی که چیزی شراب باشد (یعنی موضوع باشد) حکم (حرمت) ثابت است.
ب: حکم تنها با موضوع آمده و پس از بین رفتن موضوع حکم ثابت است. عنوان ظلم از این قسم است که با حذف موضوع (توبه از کفر) از بین نمی‌رود.[4]

پی‌نوشت:

[1]. حلی، حسن بن یوسف، 1425 ه، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم،‌ موسسه النشر الاسلامی، ص 503.
[2]. قوشچی، علی بن محمد، شرح تجرید العقائد، قم، منشورات الرضی، بی‌تا، ص 371.
[3]. جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، مصر، مطبعه السعاده، 1325 ه، ص 351.
[4]. چرا که در یک تقسیم عقلی مردم در چهار دسته قرار می‌گیرند:
الف: کسانی‌که همه عمر ظلم کرده‌اند.
ب: کسانی‌که اصلا ظلم نکرده‌اند.
ج: کسانی‌که در ابتدای عمر ظلم کرده و در انتهای آن، توبه کرده‌‌اند.
د: کسانی‌که در ابتدای عمر ظلم نکرده و در انتهای آن ظلم کرده‌اند.
قطعا حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) خواستار امامت برای گروه الف و د نبوده است. در این صورت دو قسم دیگر باقی می‌ماند که با انتقاد خداوند در پایان آیه، گروه ج نیز حذف می‌شود و در این صورت تنها گروه الف می‌ماند. طباطبائی، سید محمد حسین،‌ المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1372، ج1، ص277 و 29.