پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ امروزه تئوریسین‌های باستانگرايی در جهت ترویج تفكرات باستانی، بسیاری از حقایق تاریخی را انکار می‌کنند. یکی از این مسائل، بحث کنیز و کاربردهای آن در دین و جامعه زرتشتی است.

- بنا بر اَوِستا، وندیداد، فرگرد چهارده، بند پانزدهم، یکی از راه‌های پاک شدن از گناه بزرگ این است که گنهکار، خواهر یا دختر نوجوان خود را به همراه گوشواره و زیورآلات به «اشَوَن مردان» پیشکش کند و البته در بند چهاردهم آمده است که این گنهکار باید از روی خرسندی، زیرانداز و رواندازی نیکو به عنوان بستر برای این اَشَوَن مردان آماده کند.[1] البته بنا بر متن اوستا روشن است که منظور از اشَوَن مرد، همان «زرتشت و شاگردانش» است. به گفته‌ی موبد فیروز آذرگشسب در پژوهش خود پیرامون گاتها، انجمنی متشکّل از زرتشت و شاگردان وی، اشون ترین انسان ها بودند. یعنی در اشون بودن، اولویت داشتند.[2] همچنین در گاتها، هات بیست و نهم، آمده است که زرتشت، اشون ترین انسان بود. به همین دلیل اهورامزدا او را به سروری گئوش اوروان برگزید.[3] در سایر قسمت های اوستا نیز اشَوَن مردان بر موبدان تطبیق شده اند. مثلاً در اوستا، وندیداد، فرگرد چهارده، بند هشتم، آمده است که گنهکار باید ابزار مورد نیاز در آتشکده را به اشون مردان پیشکش کند.[4] همگان می‌دانند که برگزاری آیین ها در آتشکده ها همواره برعهده ی موبدان بوده است و این یعنی موبدان، پس از زرتشت مصداق بارز و روشنِ اشَوَن مردان محسوب می گردند. (یعنی بنا بر متن اوستا منظور از اشون مردان که مالک نوامیس مردم می شدند، زرتشت و موبدان بودند.) به راستی چرا دختری نوجوان، برای بخشیده شدن گناه پدرش باید فدا شود؟ چرا باید تحت مالکیتِ یک اَشَوَن مرد قرار گرفته، به زور در بستر او برود؟ البته می‌بینیم که دیگر مزداپرستان نیز با تأیید ایزدان، نوامیس مخالفین و کسانی که با آنان هم عقیده نبودند را می‌دزدیدند:

- در اوستا، یشت پنجم (آبان یشت) بند 33 الی 35 آمده است: «فریدون پسر آبتین از خاندان توانا در سرزمین چهارگوشه ورنا، صد اسب و هزار گاو و ده هزار گوسفند، او را پیشکش آورد... و از وی خواستار شد: ای اردویسور آناهیتا، ای نیک، ای تواناترین، مرا این کامیابی ارزانی دار که من بر اژی دهاک سه پوزه ی سه کله ی شش چشم... پیروز شوم و هر دو همسرش سنگهوک و ارنوک را که برازنده نگاهداری خاندان و شایسته زایش و افزایش دودمان اند، از وی بربایم. اردویسور آناهیتا او را کامیابی بخشید.» [5] بله ! فریدون می خواهد دو همسر اژی دهاک را بدزدد، و هدف وی از این آدم ربایی نیز مشخص است، نگه داری از خانمان و استفاده از وی در جهتِ تناسل و زایش فرزند! چه اینکه این دو زن، بهترین و زیباترین بدن‌ها را دارند.[6] لیکن برخی توجیه گرانِ ناشی تلاش کرده اند تا چنین وانمود کنند که هدف فریدون از دزدیدن همسران اژی دهاک، نجات آن دو زن بود!!! ما نیز در پاسخ می گوییم که اگر هدف وی «نجات دادن» بود، پس چرا از واژه ی «دزدیدن و ربودن» استفاده کرد؟ و ثانیاً چرا فریدون می خواست از آنان بهره کشی جنسی و بدنی کند؟؟؟ جالب است که ایزد مقدس زرتشتی نیز بر این عمل فریدون، مهر تأیید زد و وی را کامیاب ساخت! در یشت پنجمِ اوستا، (آبان یشت) بند یکصد و چهارم آمده است که زرتشت با گفتار و پندار و کردار نیک اردویسور را می ستاید! و در دیگر بخش های یشتها، موارد زیادی را مشاهده می کنیم که اردویسور آناهییتا (ایزد آب) توسط اهورامزدا و زرتشت ستوده شده است.[7] هم اکنون نیز زرتشتیان این ایزد را در نیایش های خود می ستایند. خرده اوستا (حاوی نمازهای زرتشتیان) مملوّ از ستایش اردوی سورا آناهیتا است.[8] ایزدی که مجوّز آدم ربایی و تجاوز را صادر می‌کند.

- علاوه بر فريدون، پسر او ايرج نيز بر اساس شاهنامه، كنيزی داشت كه با او همبستر شده و كنيز هم باردار شد. جالب اينكه ايرج جد اعلای زرتشت بود. ايرجی كه با كنيزش رابطه جنسی، و فريدون هم اين رفتار را زشت و مايه ننگ نمی‌دانست و فردوسی هم صريحاً به اين مسئله اشاره ميكند و هيچ اشاره‌ای به زشتی اين رفتار در فرهنگ ايرانی نمی‌كند. در شاهنامه آمده است كه پس از مرگ ايرج، فريدون به حرمسرای او رفت و در ميان زنان و كنيزكان ايرج به جستجو پرداخت. ناگهان چشمش به كنيزكی افتاد كه ايرج بسيار او را دوست می‌داشت. فهميد كه اين كنيزك از ايرج باردار است. فريدون كه اين را فهميد، بسيار خوشحال شد: «بر آمد بَرين نيز يك چندگاه، شبستان ايرج نگه كرد شاه‏ ؛ يكى خوب چهره پرستنده ديد، كجا نام او بود ماه آفريد ؛ كه ايرج برو مهر بسيار داشت، قضا را كنيزك ازو بار داشت‏ ؛ پرى چهره را بچه بود در نهان، از آن شاد شد شهريار جهان‏؛ از آن خوب رخ شد دلش پر اميد، بكين پسر داد دل را نويد...»[9] هرچند كه ايرج و فريدون از اجداد زرتشت بودند، ليكن چنين روشى همچنان تا عصر شاهان زرتشتى ادامه يافت.

- با نگاهی به متون معتبر تاریخی نیز در می یابیم که پادشاهانِ زرتشتیِ متعصبی همچون انوشیروان حرمسراهایی پر از کنیزکان داشتند که هدف اصلی این کنیزان، کام رسانی به صاحبشان بود. به موجب متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» انوشیروان در حرمسرای خود، ده هزار کنیز داشت. در این متن پهلوی می خوانیم که ریدکی به انوشیروان میگوید: «انوشه باشید ای برترین مردان، که آن ده هزار کنیزک را که اندر کوشک سلطنتی تو هستند، ایشان را این باید کامه، و ایشان را این چیز باید کمال برتری باشد که رامش شما را گفتن.» [10] شاهنامه نیز می افزاید که تنها در یکی از اتاق های حرمسرای انوشیروان، هفتاد کنیزک حضور داشتند: «كنيزك بدان حجره هفتاد بود، كه هر يك بتن سرو آزاد بود».[11] البته مجازات نزدیک شدن بیگانگان به حرمسرا، اعدام بود. [12] همچنين خسروپرويز بيش از 12000 كنيزك در حرمسرای خود داشت. چه اينكه در شاهنامه در احوال خسرو پرويز ميخوانيم: «بمشكوى زرّين ده و دو هزار، كنيزك بكردار خرّم بهار». انوشیروان علاوه بر آن همه همسر و کنیزک، در حمله به شهر سورا -از شهرهای رومی- یک زن زیبا به نام اوفمیا (Euphemia) که اسیر شده بود، را نیز به تملّک گرفته و او را به حرمسرای خود اضافه کرد.[13]

- در کتاب مادیان هزاردادستان، نوشته فرخ مرد بهرامان، به دفعات مواردی از مشروعیت برده‌داری در دین زرتشتی بیان شده است. این کتاب که در روزگار خسروپرویز نوشته شده است، اصل وجود بردگان در عصر ساسانی را تأیید می‌کند و احکام مربوط به آن را تبیین می‌کند. همچنین از خرید و فروش بردگان سخن می‌گوید. و می‌گوید که پدر حق دارد در شرایطی، فرزند خود را به عنوان برده قرار دهد. حتی آمده است که اگر کسی کنیز حامله‌اش را بفروشد، آن فرزند نیز مِلک مالکِ جدید محسوب می‌شود.[14]

- اسفنديار فرزند گشتاسپ كه مبلغ زرتشتيگرى بود، در حمله به تركستانِ چين، تعداد بسيارى از دختران و زنان ترك را به اسارت گرفته و به عنوان كنيز به ايران آورد. در شاهنامه ميخوانيم: «عمارى بسيچيد و ديبا جليل، كنيزك ببردند چينى دو خيل‏ ؛ برخ چون بهار و ببالا چو سرو،‌ ميانها چو غرو و برفتن تَذَرو ؛ ز پوشيده رويان ارجاسپ پنج، ببردند با مويه و درد و رنج‏ ؛ دو خواهر دو دختر يكى مادرش، پر از درد و با سوك و خسته برش‏...»[15]

- یان ریپکا در مورد محتواى «ماتيكان هزار داتستان» (كتاب حقوق ساسانيان) می‌گوید: «مرد مستمند خواسته‌اى نداشت كه بتواند زنى براى خود "بخرد". زن و برده‏ (انشهريک) جزء اموال شمرده مى‌‏شدند. چنان‏چه در خانواده ‏اى چندين زن زندگى مى‏ كردند، يكى از آنان كدبانوى خانه و داراى امتيازاتى بود.»[16]

پی‌نوشت :

[1]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم 1391، ج 2 ص 822
      وندیداد ، پژوهش ژام دارمستتر، ناشر دنیای کتاب ، تهران ، ۱۳۸۴ ، ص 228
[2]. گاتها، پژوهش موبد فیروز آذرگشسب، انتشارات فروهر، تهران، چاپ دوم 1379، ص 17
[3]. همان ، ص 31 - 34
      گاتها ، به ترجمه موبد رستم شهزادی ، هات 29 بند 8
[4]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم 1391، ج 2 ص 819
[5]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم 1391، ج 1 ص 301 - 304
[6]. یشت ها، ترجمه ی ابراهیم پورداود، انتشارات اساطیر، تهران، چاپ اول 1377، ج 1 ص 249 - 247
[7]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم 1391، ج 1 ص 317 - 316  
[8]. خرده اوستا، با ترجمه و تفسیر موبد اردشیر آذرگشسب، چاپ سوم، تهران، بهمن 1354، ص 50 و 108 و ...
[9]. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، بر اساس نسخه مسکو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مرکز خدمات کامپیوتری نور، 1389، ص 44، بيت 1512-1516.
[10]. متون پهلوی، جاماسب جی دستور منوچهر آسانا، ترجمه سعید عریان، انتشارات کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران 1371، ص 79
[11]. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، بر اساس نسخه مسکو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مرکز خدمات کامپیوتری نور، 1389، ص 1064، بیت 38573
[12]. نگاه کنید به مقاله «مجازات پسری مخفی در میان کنیزان پادشاه»
[13]. پروكوپيوس، جنگ‏هاى ايران و روم‏، ترجمه: محمد سعيدى‏، انتشارات علمى و فرهنگى‏، تهران‏، چاپ چهارم ۱۳۸۲، ص 133.
[14]. فرخ‌مرد بهرامان، مادیان هزارداستان، ترجمه سعید عریان، تهران، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1391. ص 69-363-364-387-357-350
فرخ‌مرد بهرامان، همان، ص 196.
[15]. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، همان، ص 710، بيت 25830-25834.
[16]. یان ریپکا، تاريخ ادبيات ايران از دوران باستان تا قاجاريه، ترجمه عيسى شهابى‏، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى‏، ص 81.