پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ عبادت الهی در آیات قرآن کریم، به عنوان اصلی‌ترین هدف خلقت مطرح شده است. «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»؛[1] «و جن و انس را نیافریدم، جز برای آنکه مرا بپرستند». راه رسیدن به عبودیت الهی، از شناخت او کسب می‌شود و شناخت خداوند از طریق امام معصوم علیه‌السلام حاصل خواهد شد؛ همان گونه که از امام حسین علیه‌السلام نقل شده «اصحاب من! خداوند مردم را آفرید تا او را بشناسند. وقتی شناختند، او را می‌پرستند. وقتی او را پرستیدند، از پرستش دیگران دست می‌کشند. مردی عرض کرد: «ای پسر رسول خدا! پدر و مادرم فدایت! معنی معرفت خدا چیست؟» حضرت فرمود: «برای اهل هر زمانی، معرفت و شناخت امام‌زمان خودشان است که اطاعتش بر آنها واجب است».[2]

علت اینکه در روایت بالا، درست طی کردن مسیر عرفان، وابسته به شناخت امام معصوم بوده، به این خاطر است که در این راه، سالک اگر بدون راهنمایی معصومین علیهم‌السلام و یا تربیت‌ یافتگان در مکتب آنها، قدم در این مسیر گذارد، دچار هلاکت خواهد شد؛ اِربِلی از امام معصوم علیه‌السلام نقل فرموده: «هَلَکَ مَنْ لَیْسَ لَهُ حَکِیمٌ یُرْشِدُهُ»؛[3] «هر کس خردمندی نداشته باشد که ارشادش کند، تباه شود».

پس لزوم وجود استاد و حکیمی تربیت‌ یافته مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام، برای رشد معنوی، طبق روایات قابل اثبات است. باید دقت کرد که این استاد حکیم دارای شرایطی باشد.

۱) مُهذّب بودن استاد:

استاد الهی، باید زحمات زیادی در این راه کشیده و به مقامات عالی سیر و سلوک رسیده و قدرت تربیت داشته باشند تا سالک در پرتو راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های مطابق شریعت او، به تدریج مراحل سلوک الی الله را بپیماید.

۲) تعالیمش مخالف شریعت نباشد:

علامه مصباح یکی از ویژگی‌های عرفان حقیقی را مطابق بودن تعالیم استاد با شریعت دانسته و می‌نویسد: «سومین شاخصه‌ای که با استفاده از تحلیل عقلی برای عرفان صحیح و راستین بر شمردیم، مطابقت با شریعت و به عبارت دیگر، عدم مخالفت با شریعت بود. این ویژگی نیز در جای جای کتاب و سنّت مورد تأکید قرار گرفته، ... از ناحیه شرع نیز تأیید می‌شود».[4]

آیات متعددی به این ویژگی، اشاره کرده است؛ از آن جمله می‌توان، به آیه ۳۱ سوره آل‌عمران اشاره کرد: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ الله»؛[5] «بگو: اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد». در این آیه برای رسیدن به مقام محبوبیت الهی، دستور به تبعیت از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله داده شده؛ زیرا تمام دستور ایشان همان شریعت اسلامی است.

۳) ادعا نداشتن:

کسانی هستند که به بهانه‌های مختلف، ادعای عالی‌ترین مقام و مرتبه معرفت خداوند را داشته و به جای اینکه سالک را به سمت راه الهی دعوت کنند، آنها را به خود دعوت کرده و کرامات و مقامات بسیاری را برای خویش منتشر می‌کنند. بسیاری از علمایی که ما آنها را تنها به فقاهت و فتوا و تخصص در احکام شرعی و حلال و حرام می‌شناسیم، دارای مقامات بسیار والای عرفانی بوده و از بزرگ‌ترین عرفا هستند؛ به این خاطر روایات حاکی از این مطلب است که جانشین امام‌زمان عجل‌الله‌فرجه در عصر غیبت کبری، فقط فقهای دینی بوده و آنها باید الگوی ما در تمام مسائل دینی باشند. در منابع حدیثی شیعه، روایتی از اسحاق بن یعقوب در مورد جایگاه فقهای شیعه از امام‌زمان عجل‌الله‌فرجه نقل می‌کند: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ‌الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةةحَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةاللَّهِ عَلَیْکُمْ»؛[6] «امّا در رویدادهای زمانه، به راویان حدیث ما رجوع کنید. آنان، حجت من بر شمایند و من، حجّت خدا بر آنانم».

پی‌نوشت:
[1]. سوره ذاریات، آیه ۵۶.
[2]. ابن بابویه، محمد بن علی، علل‌الشرائع، کتاب‌فروشی داوری، قم، اول، 1385ش، ج۱، ص۹.
[3]. اربلی، علی بن عیسی، کشف‌الغمة فی معرفةالأئمة، بنی‌هاشمی، تبریز، اول، 1381ق، ج۲، ص۱۱۳.
[4]. مصباح یزدی، محمدتقی، در جستجوی عرفان اسلامی، ص۱۴۷.
[5]. سوره آل‌عمران، آیه ۳۱.
[6]. ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، تهران، چاپ دوم، 1395ق، ج۲، ص۴۸۵.