پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شب قدر، بافضیلت‌ترین شبِ سال و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان و شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌سال انسان‌هاست. قرآن کریم در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن می‌گوید. بر اساس آیات قرآن و روایات، ارزش این شب، بیش از هزار ماه است و هر ساله در این شب، فرشتگان به زمین می‌آیند و بنا بر برخی از احادیث شیعه، مقدرات سال آینده بندگان را بر امام عرضه می‌کنند.

زمان دقیق شب قدر، روشن نیست؛ ولی بر اساس آیات قرآن که نزول قرآن را در شب قدر دانسته و نیز نزول قرآن در ماه رمضان گفته شده، شب قدر باید در ماه رمضان باشد؛ معروف‌ترین روایات شیعه، شب قدر را در یکی از شب‌های ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان دانسته و بر شب ۲۳ رمضان تأکید بیشتری شده است.
وقوع برخی حوادث همانند ضربت خوردن امام علی (عليه‌السلام) در شب نوزدهم و شهادت حضرت در شب ۲۱ رمضان، بر اهمیت این شب‌ها، نزد شیعیان افزوده است و آنان در این شب‌ها، در کنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص شب‌های قدر، برای امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) نیز سوگواری می‌کنند.

برخی قرائن در روایات شیعه، احتمال وجود این شب را در دهه آخر ماه رمضان بیشتر می‌کند؛ مثلاً در مورد شب‌های ماه رمضان، سفارش شده برای دو دهه ابتدایی، در شب‌های فرد (شب اول، سوم، پنجم، ...) غسل مستحبی انجام شود و در دهه سوم ماه رمضان، هر شب غسل مستحبی وارد شده است و شب بیست و سوم ماه رمضان، دو غسل، یکی در غروب آفتاب و دیگری در آخر شب سفارش شده است که با این قرائن، می‌توان گفت که ممکن است قصد معلوم کردن شب قدر را به‌وسیله این سفارش داشته‌اند.
همچنین در مورد اعتکاف پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمده است که در اولین سالی که روزه ماه رمضان واجب شد، در دهه اول معتکف شد؛ در سال دوم در دهه دوم ماه رمضان و در سومین سال وجوب روزه ماه رمضان، در دهه آخر ماه رمضان معتکف شدند و این سیره حضرت تا آخر عمر، به همین‌گونه بود،[1] که از این قرینه نیز اهمیت دهه سوم ماه رمضان مشخص می‌گردد.

از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که در دهه آخر ماه رمضان، بستر خود را جمع می‌‌كرد و كمرش را می‌‌بست و شب بيست و سوم، خانواده خود را بيدار می‌‌كرد و در آن شب، به صورت خفتگان، آب می‌‌پاشيد.[2] در ادامه این حدیث نقل شده است که حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) نمى‏گذاشت کسى از اهل خانه در این شب (شب بيست و سوم ماه رمضان) به خواب رود، به آنان غذاى کم مى‏داد و از روز قبل براى احیاى شب قدر آماده مى‏شد و مى‏فرمود: محروم کسى است که از برکات این شب محروم باشد.[3]
بر اساس روایتی، امام صادق (عليه‌السلام) در مرض مشرف به موت، امر فرمود در شب بيست و سوم او را به مسجد پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ببرند، تمام شب را در مسجد بود تا صبح روز بيست و سوم رسيد.[4]

در روايتى از امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده است كه: «شب قدر، شب بيست و يكم يا بيست و سوم است، راوى پرسید آیا شب قدر، يك شب نیست؛ امام فرمود بله! از امام درخواست کرد آن را برای او مشخص کند، امام تعيين نکرده و فرمود: باکی بر تو نیست که در هر دو شب، کار خیر انجام دهی.»[5]

داستان مردی از قبیله جهینه نیز توسط امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده که وقتی نزد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شرف‌یاب گردید و خدمت آن حضرت عرض کرد: «یا رسول الله! من شتر و گوسفند و غلامانی در بیرون شهر دارم و بدین سبب نمی‌توانم هر روز به شهر آیم و در محضر مبارکتان به عبادت بپردازم. دوست می‌دارم شبی را از شبهای ماه مبارک رمضان به من معرفی فرمایید تا در آن شب به شهر آیم و به عبادت و راز و نیاز و اقامه نماز پردازم. پس پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) او را نزد خویش خواند، در گوشش چیزی فرمود به طوری‌که کسی از این صحبت آگاه نشد، از آن به بعد، آن شخص شب‌های بیست و سوم ماه مبارک رمضان با خانواده و غلامان و حیوانات خویش به مدینه می‌آمد.»[6]
مسلمانان پس از اینکه جُهنی که به دلیل مشغله کاری خود نمی‌توانست به شهر آید، در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان در مسجد النبی مشغول عبادت می‌دیدند، این شب را به شب جُهنی نام‌گذاری کردند و از ائمه (عليهم‌السلام) این اصطلاح برای شب بیست و سوم نقل شده است.[7]

از این مطالب به دست می‌آید که با اینکه اهل بیت (عليهم‌السلام) در ظاهر چنین وانمود می‌کردند که شب قدر مخفی است و برای راحتی شیعیان، این شب را در چند شب محدود می‌کردند، ولی در اینکه این شب در دهه آخر ماه رمضان بوده و شب بیست و سوم از همه شب‌ها به عنوان شب قدر محتمل‌تر است، از روایات برداشت می‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. اقبال الاعمال، سید بن طاوس، ج1، ص69. «اعتكف رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه و آله فی أَوّل ما فرض شهر رمضان فی العشر الأوّل، و فی السّنة الثّانية فی العشر الأوسط، و فی السّنة الثّالثة فی العشر الأواخر، فلم يزل يفعل ذلك حتّى مضى.»
[2]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج97، ص10. «أن رسول الله ص كان يطوى فراشه، ويشد مئزره في العشر الاواخر من شهر رمضان وكان يوقظ أهله ليلة ثلاث وعشرين، وكان يرش وجوه النيام بالماء فی تلك الليلة.»
[3]. مستدرك الوسائل، محدث نوری، ج7، ص470. «أنّ رسول الله ص كان يطوی فراشه، ويشدّ مئزره، فی العشر الأواخر من شهر رمضان ، وكان يوقظ اهله ليلة ثلاث وعشرين، وكان يرشّ وجوه النّيام بالماء، فی تلك الليلة، وكانت فاطمة س، لا تدع أحدا من أهلها ينام تلك اللّيلة، وتداويهم بقلّة الطعام، وتتأهّب لها من النهار، وتقول : محروم من حرم خيرها.»
[4]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج97، ص4. «كان أبوعبدالله ع مريضا مدنفا فأمر فاخرج إلى مسجد رسول الله ص فكان فيه حتى أصبح ليلة ثلاث وعشرين من شهر رمضان.»
[5]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج97، ص4. «عن أبی جعفر ع قال: سألته عن ليلة القدر قال: هی إحدى وعشرين أو ثلاث وعشرين، قلت: أليس إنما هی ليلة؟ قال: بلى، قلت: فأخبرنی بها قال: وما عليك أن تفعل خيرا في ليلتين.»
[6]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج97، ص10. «أتى رسول الله ص رجل من جهينة فقال: يا رسول الله إن لي إبلا وغنما وغلمة، واحب أن تأمرنی بليلة أدخل فيها من شهر رمضان، فأشهد الصلاة، فدعاه رسول الله ص فساره فی اذنه فكان الجهنی إذا كانت ليلة ثلاث وعشرين دخل بابله وغنمه وأهله وولده وغلمته ، فبات تلك الليلة بالمدينة ، فاذا أصبح خرج بمن دخل معه فرجع إلى مكانه.»
[7]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج97، ص4. «إنَّ لَيلَةَ الثّالِثِ وَالعِشرينَ مِن شَهرِ رَمَضانَ هِيَ لَيلَةُ الجُهَنِيِّ»