پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ قرون 16 میلادی دوره ای است که مسیحیان، فعالیت تبشیری خود را بیشتر از هر زمان دیگری پی گرفتند. گروه های مسیحی به سرتاسر کره خاکی سفر کرده و سعی در رساندن پیام انجیل به تک تک انسان ها داشتند. طبیعتا ایران هم از این قائده مستثنا نبود و در دوره های مختلف، شاهد هجوم میسیونرهای(مبلغان) مسیحی به ایران بوده ایم.

در قرن 16م صفویان حاکمان ایران بودند و اصفهان هم پایتخت حکومت صفوی بود. اولین دوره هجوم میسیونرها نیز در دوران صفویه شروع شد. در دوره اول، این مبلغان فرانسوی و پرتغالی بودند که وارد ایران شدند. در این مورد به طور خاص باید از کشیش ژروم خاویه نام برد که در لاهور هند فعالیت داشت. او برادرزاده کشیش فرانسیس خاویه می باشد که یازده سال در میان بومیان هند به تبلیغ پرداخت. ژروم، کتاب «آینه حق نما» را در دفاع از مسیحیت و ردّ اسلام نگاشت و در دهه نخست قرن ١٦م. در لاهور منتشر نمود. محتوای کتاب، مناظره ای ساختگی بین کشیش مسیحی و عالم مسلمان است که سرانجام عالم مسلمانان در برابر استدلاهای طرف مقابل سپر انداخته و به مسیحت در می آید و اقرار می کند که: «اکنون گوی سر خود را باختم و سپر انداختم و مفاتیح اختیاری ظاهری و باطنی خود را به دست تصرف شما سپردم و خود را در جرگه عیسویان داخل نمودم و پیروی انجیل شدم.(1)

 پخش نسخه هایی از این کتاب در اصفهان موجب رنجش خاطر عالمان حوزه علمیه اصفهان گردید و به طور گسترده در صدد مبارزه و نقد آینه حق نما برآمدند.

یکی از شاخص ترین اقدامات از سوی علمای آن وقت، اقدام مرحوم سید احمد علوی عاملی می باشد. میرسید احمد علوی عاملی (١٠٦٠ ق.) فرزند زین العابدین عاملی از بزرگان جبل عامل از کسانی است که به ایران مهاجرت نمود. وی علاوه بر نسبت خانوادگی که با حکیم میر محمد باقر داماد مشهور به میرداماد داشت، مفتخر به شاگردی و دامادی وی گردید و تمام نسل موجود از خانواده میرداماد از نسل وی هستند.

گفته شده او در جوانی، جهت فراگیری آموزش های مسیحی و زبان عبرانی به عنوان مستخدم وارد یکی از دیرهای مسیحی جبل عامل شده و پس از استفاده وافر از منابع آنها و اندوختن معارف مسیحی، شبانگاه از آنجا خارج و گویا به اصفهان مهاجرت نموده است.

حضور وی در اصفهان و ورود کتاب های جهان مسیحیت بر علیه اسلام به دارالسلطنه صفویان، وی را بر آن داشت تا پنج رساله در نقد و تحلیل آرای یهود و مسیحیت بنویسد که عبارتند از: ۱. صواعق رحمان در ردّ يهود؛ 2. لمعات ملکوتی .۳ لوامع ربانی 4. مصقل صفا .۵ رساله در دفاع از مصقل صفا.

سید احمد علوی نسخه هایی از کتاب مصقل صفا را در اختیار مسیحیان ساکن در اصفهان قرار داد و آنها آن را به واتیکان فرستادند که منتهی به نگارش جوابیه هایی از سوی واتیکان شد. از جمله آنها می توان به جوابیه فلیپ گوادنلی (پادری فلیپ) (حدود ١٥٩٦-١٦٥٦)، راهب فرانسیسکن پونا ونچر مالوازيا (متوفى حدود ١٦٣٥) و راهب ژوزئیت امه ژزور (١٦٠٤ - ١٦٦٤) که در ١٦٥٦ جوابیه ای خود را تألیف کرده بود، نام برد.

هر چند سید احمد علوی عاملی همه این رسائل را در واکنش به فعالیت های تبشیری نگاشته، اما به طور خاص كتاب مصقل صفا را در ردّ بر کتاب آینه حق نما نوشت. وی پیرامون نامگذاری کتاب خود در پیوند با نام کتاب «جرم» می گوید: «و چون آن آینه(کتاب آینه حق نما) به کدورت شبهه و شکوک غبار آلود بود، لاجرم قيوم واجب الوجود که در اقصای مراتب تجرد و قصوای درجات تقدس بود در آن نمی نمود بلکه متجزی و قابل تثلیث در آن بود، فلامحاله آن را حاجت به مُصقلی افتاد که زنگش را حک و تجلیه و غبارش را محو و تصفیه نماید... بنابراین این رساله موسوم گردید به مصقل صفا در تجلیه آینه حق نما در ردّ تثلیث نصاری.»(2)

پی نوشت:

(1). ناجی اصفهانی، برگی از مناظره های اسلام و مسیحیت در روزگار صفویان در اصفهان، ص 481
(2). همان، ص 478
 در تهیه این نوشتار از کتاب صفاخانه اصفهان در گفتگوی اسلام و مسیحیت، تالیف محمد علی حسینی(داعی الاسلام) و کوشش حیدر عیوضی بهره گیری شده است.