تطهیر شیطان در عرفان حلقه

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ نگاه بشر به هستی و جهان بینی او، تاثیر به سزایی در رفتار و اعمال او دارد. یکی از مسائلی که در طول تاریخ مورد توجه بوده است مسئله اصل وجود شیطان، چیستی و نوع بینش و رفتار او بوده است. عده ای از مردم در قرون گذشته با دیدن شرور و رنج ها، این شرور را منتسب به موجودی به نام شیطان می کردند و نیکی و خوبی را منتسب به خدا می نمودند؛ حتی برخی معتقد بودند که خالق شرور( اهریمن ) با خالق نیکی ها متفاوت است و لذا دوگانه پرستی شکل گرفت.

در طول تاریخ بعضی گروه ها شیطان را نماد امیال و هوا و هوس انسان می دانستند و وجود خارجی برای آن قائل نبودند. در حال حاضر هم آنتوان لاوب بنیانگذار کلیسای شیطان در آمریکا معتقد است شیطان وجود خارجی ندارد و شیطان نماد امیال نفسانی انسان است. فرقه عرفان حلقه هم با نگرش خاص و تطهیر شیطان تصمیم دارد یک رفتار خاص در حیطه رفتار و باور شکل دهد و مقدمات بینش نیکو و ارتباط با شیطان را فراهم کند.

محمد علی طاهری درباره شیطان این گونه می گوید: «اگر سؤال شود شیطان خوب است یا بد، چه جوابی خواهیم داد؟... می توان با توجه به دیدگاه نسبیتی گفت که بدون وجود عوامل ضد کمال، کمال ارزشمند نیست و در صورت وجود شیطان و غلبه بر آن است که انسان می تواند متعالی شود. اگر شیطان نبود، گذشتن از چه مانعی و فتح چه قله کمالی باعث تعالی الهی او می شد؟!... وجود شیطان در کمال ما نقش دارد و اگر شیطان نبود، به دنبال خدا گشتن هم نبود... از سوی دیگر اگر شیطان را بد مطلق بدانیم، منشأ و خالق بدی، خود او خواهد بود. در این صورت، باید خوب مطلقی نیز وجود داشته باشد که خالق خوبی به شمار رود... این مطلق بینی در مورد شیطان، اعتقاد به دوئیت و شرکی آشکار خواهد بود.»(1)  
باید بیان داشت که رشد و تعالی بشر بدون وجود شیطان هم محقق است «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا(شمس/8) و به(انسان) شر و خیر او را الهام کرد.» یعنی انسان ها به واسطه گرایش به شر و خیر می توانند خیر را انتخاب کند و به کمال برسند و کمال انسان متوقف بر وجود شیطان نیست. طاهری می گوید: «برای به وجود آمدن چرخه جهان دو قطبی(مَلَک جاری کننده جهان تضاد)، وجود عامل تضاد ضرورت داشت و برای این منظور، ابلیس به فرمان سجده بر آدم اعتنا نکرد و این وظیفه را انجام داد.»(2)

اما قرآن کریم می فرماید شیطان شخصیتی است که مخالف وظیفه و دستور عمل کرده است: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ (بقره/34) و چون فرشتگان را فرمان دادیم که بر آدم سجده کنید، همه سجده کردند مگر شیطان که ابا و تکبّر ورزید و از فرقه کافران گردید.»

در فایل صوتی که از اقای طاهری منتشر شده است و در سایت های مختلف وجود دارد ایشان بیان می کنند که: «شیطان اول موحد عالم است؛ چون به غیر خدا اصلاً سجده نکرد.»(3) سجده نماد تسلیم حق بودن است شیطان با عدم سجده به حضرت آدم (علیه السلام) نشان داد که تسلیم حق نیست و شیطان نگفت به خاطر توحیدم به آدم سجده نمی کنم و سجده فقط مخصوص خدا است بلکه بخاطر تکبر و برتری جویی سجده نکرد «قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ ۖ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ(اعراف/12) خدای متعال بدو فرمود: چه چیز تو را مانع از سجده (آدم) شد که چون تو را امر کردم نافرمانی کردی؟ پاسخ داد که من از او بهترم، که مرا از آتش و او را از خاک آفریده‌ای.»
قرآن کریم در ادامه معرفی شیطان می فرماید: «إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَٰنِ عَصِيًّا(مریم/44) شیطان سخت با خدای رحمان مخالفت و عصیان کرد» «وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا(اسراء/27) شیطان است که سخت کفران (نعمت) پروردگار خود کرد.» «قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّكَ رَجِيمٌ(حجر/34) خدا هم (به شیطان قهر و عتاب) فرمود که از صف ساجدان (و از بهشت مطیعان) خارج شود که تو رانده درگاه ما شدی.» «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ ۗ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ ۚ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا(کهف/50) و (یاد آر) وقتی که به فرشتگان فرمان دادیم که بر آدم همه سجده کنید، و آنها تمام سر به سجده فرود آوردند جز شیطان که از جنس جن (دیو) بود بدین جهت از طاعت خدای خود سرپیچید، پس آیا (شما فرزندان آدم) مرا فراموش کرده و شیطان و فرزندانش را دوست خود می‌گیرید در صورتی که آنها شما را سخت دشمنند؟ ظالمان را (که به جای خدا شیطان را به طاعت برگزیدند) بسیار بد بدلی است.»

خداوند شیطان را موجودی ناپاک، مطرود و دشمن انسان معرفی می کند که می خواهد به انسان ها ضربه بزند و به انسان ها توصیه می کند از شیطان دوری کنند ولی محمد علی طاهری در عرفان حلقه سعی می کند یک وجهه مناسب و نیکو از شیطان بسازد و انسان ها را آماده ارتباط با این موجود خبیث کند.

پی‌نوشت:
(1). محمد علی طاهری، بینش انسان، انتشارات تحفه، 1389، تهران، ص 76 و 77.
(2).محمد علی طاهری، موجودات غیر ارگانیک، انتشارات گریگور تاتواتسی، ارمنستان، 2011میلادی، ص14
(3). سعید صدری، رهزن عرفان، ناشر ذکری، قم، 1395، ص77