پایگاه جامع فرق، ادین و مذاهب_ فلسفه ولايت ‏فقيه چيست؟

تبيين اين مسئله به تحليل دو نكته بر مى‏ گردد:

1. چرا جامعه نيازمند زعامت و ولايت سياسى است؟

2. چرا در جامعه اسلامى اين زعامت سياسى، براى فقيه جامع شرايط قرار داده شده است؟

جامعه انسانى از آن جهت كه مشتمل بر افراد با منافع، علاقه‏ ها و سليقه‏ هاى متعارض و مختلف است، به طور ضرورى نياز به حكومت دارد. اجتماع انسانى- هر چند در حدّ بسيار مختصر- نظير يك قبيله يا روستا، نيازمند نظام و رياست است. اصطكاك منافع، چالش ميان افراد و اخلال در نظم و امنيت، مقولاتى است كه وجود نهادى مقتدر و معتبر را جهت رسيدگى به اين امور و برقرارى نظم و امنيت ايجاب می ‏كند. بنابراين، جامعه بدون حكومت يا دولتى كه داراى اقتدار سياسى لازم و قدرت برنامه ‏ريزى، تصميم ‏گيرى، اجرا و امر و نهى است، ناقص خواهد بود و دوام و بقاى خويش را از دست خواهد داد.

امام على (عليه السلام) در مقابل خوارج- كه شعار «لا حكم الّا للّه» سر می ‏دادند و بر نفى وجود حكومت و امارت اصرار ورزيده، مدعى حكومت مستقيم خدا بر خويش بودند_ می ‏فرمود:

«انّه لابد للناس من أمير برّ او فاجر يعمل فى إمرته المؤمن؛(1) به ناچار مردم نيازمند وجود حاكم هستند، خواه نيكوكار و خواه بدكردار تا در حكومت او مرد با ايمان، كار خويش كند».

سرّ نياز به ولايت سياسى در نقص و ضعف فرد انسانى نهفته نيست؛ بلكه در ضعف و نقص مجتمع انسانى است. بنابر اين اگر جامعه‏ اى از افرادى شايسته و حق ‏شناس نيز فراهم آمده باشد، باز هم نيازمند حكومت و ولايت سياسى است؛ زيرا امورى وجود دارد كه مربوط به جمع می شود و نياز به تصميم ‏گيرى كلى و در سطح عمومى دارد و فرد نمی ‏تواند در اين موارد تصميم ‏گيرنده باشد.

اختلاف نظام‏ هاى سياسى در امورى نظير: شيوه توزيع قدرت، شرايط صاحبان قدرت، چگونگى احراز قدرت سياسى، نقش و جايگاه مردم در واگذارى قدرت سياسى و ... است؛ و گرنه در اصل اينكه جامعه بشرى نيازمند ولايت و زعامت سياسى است، اتفاق نظر وجود دارد و تنها مخالف آن، آنارشيست‏ها هستند كه نه عدد معتنابه ‏اند و نه دليل موجهى دارند.

اما اينكه در انديشه سياسى شيعه، زعامت سياسى در عصر غيبت به فقيه جامع شرايط واگذار شده، بدان جهت است كه رسالت و وظيفه حكومت، تطبيق امور مسلمانان با تعاليم شريعت است. هدف حكومت دينى، تنها برقرارى امنيت و رفاه به هر شكل و سامان نيست؛ بلكه بايد امور جامعه و روابط و مناسبات آن با احكام، اصول و ارزش‏هاى دينى مطابق باشد و اين مهم نيازمند آن است كه مدير جامعه اسلامى- در عين برخوردارى از توانايىی هاى لازم در عرصه مديريت- آشناترين مردم به حكم خداوند در اين موارد بوده و از فقاهت لازم در امور اجتماعى و سياسى برخوردار باشد.

امام على(عليه السلام) می ‏فرمايد: «أيها الناس ان احق الناس بهذا الامر أقواهم عليه و أعلمهم بأمر الله فيه؛(2) اى مردم! سزاوارترين مردم به امارت و خلافت كسى است كه بدان تواناتر و در آن به فرمان خدا داناتر باشد.»

پس جامعه اسلامى، نيازمند ولايت و زعامت سياسى است؛ همچنان كه هر جامعه ديگرى براى برطرف كردن بعضى از كمبودها و نواقص اجتماعى خويش و تأمين نظم و امنيت، محتاج آن است. اين زعامت سياسى به فقيه عادل توانا داده شده است؛ زيرا مديريت جامعه اسلامى- افزون بر توانايی ‏هاى مديريتى- به اسلام ‏شناسى و فقه‏ شناسى نيز نيازمند است.(3).

پی نوشت:
(1). نهج البلاغه، خطبه 40.
(2). همان، خطبه 173.
(3) .حميدرضا شاكرين-عليرضا محمدى، دفتر پانزدهم(ولايت فقيه و جمهورى اسلامى ايران) پرسش ها و پاسخ هاى دانشجويى، 1جلد، دفتر نشر معارف - قم، چاپ: دوازدهم، 1390