پایگاه جامع ادیان، فرق و مذاهب_ دین مجموعه ای از مباحث اعتقادی، فقهی و اخلاقی است که باید حد و مرز آنها از طریق خداند حکیم مشخص شود. از این سه رکن دین، مباحث اعتقادی زیربنای مباحث دیگر است و از بین مباحث اعتقادی، رکن اساسی مباحث توحیدی می باشد. در مباحث توحیدی باید با خط کش الهی پیش رفت.

همان طور که در روایت امیرالمومنین(علیه السلام) وارد شده است‏: «لَا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا(1) نادان را نمى ‏بينى، مگر در حال زياده‌روى يا کم گذاردن» یکی از آن چیزی های که باید درتمام امور رعایت کرد پرهیز از افراط و تفریط در اعتقادات و رفتار می باشد.

یکی از آسیب هایی که متصوفه به شکل های مختلف به آن مبتلا می باشند، غلو در مباحث اعتقادی است که در کتاب های آنها مندرج است.

شهید صدر غلو را دارای مراتبی می داند که شرح آن این چنین است: «مرتبه اول، غلو در مرتبه الوهیت و خداوندی و مرتبه دوم، غلو در مرتبه و مقام نبوت و مرتبه سوم از غلو، غلو در خصوصیتی از خصوصیات مرتبط با صفات و افعال است. اما غلو در مرتبه الوهیت و خداوندگاری بدین معنا است که شخصی که غلو درباره او صورت می گیرد خداوند است و غلو در مقام نبوت گاهی به گونه ای است که شخص غلو شده نسبت به پیامبر از مقام والاتر و برتری برخوردار بوده و به مثابه حلقه ارتباطی و رابطه بین خداوند و پیامبر قلمداد می شود و گاهی اوقات به معنای همطرازی و همسانی فرد غلو شده با پیامبر بوده اما غلو در صفات و افعال به معنای نسبت دادن صفت یا فعلی به شخصی که در آن حد و اندازه نبوده و او مصداق اسناد چنین صفت و فعلی نیست.» (2)

یکی از اقطاب فرقه صوفیه ذهبیه، رازی شیرازی است که در برخی از اشعار خود، اعتقاد غالیانه خود را در مورد امیرالمومنین(علیه السلام) بیان کرد و چنین می سراید:

موجد اشیاء تمام رازق احیاء مدام       ***  محیی جان در قیام کیست به غیر از علی

مبدأ حشرو نشور،مایه ی جنات وحور ***  باعث من فی القبورکیست به غیر از علی

قل هو درشأن او، ها هو میدان او       ***  راز، ثنا خوان او کیست به غیر از علی(3)

با  تاملی در این ابیات، بخصوص در بیت آخر، متوجه خواهیم شد که سوره توحید که سراسر مضامینش در مورد خداوند است، راز شیرازی آن را در شأن امیرالمؤمنین(علیه السلام) می داند و مصداق بارزی از غلو در الوهیت می باشد.

یا میرزا عبدالکریم زنجانی، معروف به رایض الدین اعجوبه، از مشایخ  بنام ذهبیه و از شاگردان ممتاز راز شیرازی در منقبت امیرالمومنین(علیه السلام) می سراید:

ای که گفتی مگوخداست علی       از خدا هم مگو جداست علی

زیر امرکسی نیامده است            آمر    کل انبیاست     علی

جاعل اللیل  و النهار بود             خالق الارض والسماست علی

کاف ایاک چون اشاره به اوست      متوجه الیه   ماست   علی 

غافرالذنب و قابل التوب است      دافع الکرب و البلاست علی(4)

در اشعار اعجوبه، غلو در الوهیت بسیار آشکار است. او مصداق صفاتی از جمله جاعل اللیل و النهار، خالق الارض، غافر الذنوب بودن و مصداق کاف در آیه ایاک النعبد را امیرالمؤمنین(علیه السلام) میداند در صورتی که در آیات  قرآن این صفات مخصوص خداوند متعال است.

 اعجوبه در بیت دوم می گوید که امیرالمومنین(علیه السلام)  تابع امر کسی نبوده است، در صورتی که حضرت در وصیتی به کمیل می فرماید: «يَا كُمَيْلُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَدَّبَهُ اللَّهُ وَ هُوَ ع أَدَّبَنِي‏ وَ أَنَا أُؤَدِّبُ الْمُؤْمِنِينَ(5) پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) را خداوند تربيت كرد و او مرا و من مؤمنان را تربيت مى كنم.» طبق این روایت امام علی(علیه السلام) تحت فرمان پیامبرخدا (صلی الله علیه وآله)بوده است.

طبق  آیاتی همچون «وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا (فرقان/ 62) و اوست که برای کسی که بخواهد متذکر [هوشیار حقایق] شود یا بخواهد سپاس گزاری کند، شب و روز را جانشین یکدیگر قرار داد.» و «وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ(جاثیة/ 22) خدا آسمان ها و زمین را به حق آفرید» و «تَنْزِيلُ الْكِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ *غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ ۖلَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ(غافر/2و3) این کتاب نازل شده از سوی خدای توانای شکست ناپذیر و داناست؛ که آمرزنده گناه و پذیرنده توبه، سخت کیفر و صاحب نعمت فراوان است.» تمام صفاتی که اعجوبه این شیخ فرقه ذهبی در ابیات خود به امام علی(علیه السلام) نسبت داده است مختص خداوند متعال است.

پس طبق مستندات  بیان شده، فرقه ذهبیه دارای مرتبه اول از مراتب غلو می باشد و صفاتی را به امام علی(علیه السلام) نسبت می دهند که در متون دینی، آن صفات مختص خداوند متعال می باشد.

پی نوشت:

(1). شريف الرضى، محمد بن حسين، نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص479، هجرت - قم، چاپ: اول، 1414 ق.

(2). صدر، سيد محمد باقر، بحوث في شرح العروة الوثقى، ج‌3، ص: 306، مجمع الشهيد آية الله الصدر العلمي، قم - ايران، دوم، 1408 ه‍ ق.

(3). رازشیرازی، ابوالقاسم، کوثرنامه، ص96، شیراز، کتابفروشی احمدی، اول، 1372ش.

(4). رازشیرازی،ابوالقاسم،کوثرنامه،ص565 و 566، شیراز، کتابفروشی احمدی، اول، 1372ش.

(5). ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، ص 171، جامعه مدرسين قم، چاپ دوم، 1404 / 1363ق.