پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در اعتقاد شیعه، امامت ، مقام و مسئوليتی الهی است كه جعل و نصب این مقام و مسئولیت، تنها در اختيار خداوند است و مردم در اين زمينه اختياری ندارند. ادله عقلی و نقلی بسياری در اين زمينه مطرح شده است كه يكی از این ادله، آيه 55 سوره مائده است كه خداوند می‌فرمايد: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ (55/مائده) سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همانها که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند.»

عده زیادی از علمای اهل سنت نیز بر نزول اين آيه در حق اميرمؤمنان (عليه‌السلام) ادعای اجماع كرده اند؛ اما طبری در کتاب تفسیرش مدعی است که نزول این آیه درباره عبادة بن صامت است. طبری این قول را بدون هيچگونه اظهار نظر در تفسير خود آورده است و درباره شرح ماجرای «عبادة بن صامت» و شأن نزول آيه (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ ...) می‌نويسد: «چون بنی‌ قَیْنُقاع (قبیله‌ای از یهودیان مدینه) به جنگ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برخاستند، عبادة بن صامت نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و گفت: من خدا و پيامبرش را ولی خود می‌دانم و از پيمان كفار و ولايت آنان بيزارم. آنگاه آیه (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ ...) آيه درباره او نازل شد.»(1)

در پاسخ به این ادعای طبری باید گفت، ذیل آیه ولایت ویژگی هایى بیان شده که بدون شک، اشاره به شخص معیّن و مصداق خارجى دارد واین ویژگیها ربطى به داستان عباده ندارد. شیخ طوسى در پاسخ به این ادعا مى‌نویسد: «روایت نزول آن درباره عباده با روایات نزول آن درباره امیرمؤمنان تاب مقابله ندارد؛ زیرا این روایت را همه اصحاب حدیث، از خاصّه و عامّه بر نقل آن اتفاق کرده‌اند و اما حدیث مربوط به عباده حداکثر مستند به یک شخص است که او نیز به غرض ورزى و تعصّب معروف است.»(2)

این شأن نزول (نزول آیه در حق امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)) را عده‌ای از صحابه و تابعین در روایات مختلف با ۱۴ سند ذکر کرده اند، از جمله خود امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) ابن عباس، عمار، جابر، ابوذر، مقداد، سلمان، محمد حنفیه، مجاهد، امام باقر (علیه‌السلام)، مقاتل، کلبی، سدی و دیگران آن را نقل کرده‌اند.(3)
آلوسی نیز می‌گوید: «این آیه نزد معظم محدثان درباره علی (علیه‌السلام) نازل شده است.» هم‌چنین می‌گوید: «اکثر اهل‌ اخبار بر این هستند که این آیه درباره علی (علیه‌السلام) نازل شده است.»(4)
در نتیجه شکی باقی نمی‌ماند در اینکه آیه شریفه، شأن نزولش عمل امیرالمؤمنین (عليه‌السلام) است.

پی‌نوشت:
1. طبری، أبوجعفر محمد بن جرير، جامع البيان عن تأويل آی القرآن، ج6، ص288، دار الفكر، بيروت.
2. شیخ طوسى، تلخیص الشافى، منشورات العزیزى، 1394 ق، ج2، ص43ـ 44.
3. شواهد التنزيل لقواعد التفضیل، حاکم حسکانی، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، 1411ق، ج1، ص209- 239.
4. تفتازانی، شرح المقاصد، دار المعارف النعمانية، 1401ق، ج2، ص288.