پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تا پیش از قرن 19م اندیشه صهیونیسم در قالب دینی و فرهنگی در یهود مطرح بود اما در این قرن به شکل سیاسی درآمده است. در این دگرگونی، عوامل و شخصیت هایی نقش داشته اند اما اصل طرح، توسط متفکران مسیحیت صهیونیستی مطرح شده است.
«آنتونی اشلی کوپر» معروف به «لرد ارل شافتسبری هفتم»[1] از مهمترین شخصیت های مسیحیت صهیونیستی و سیاست مداران با نفوذ انگلیسی قرن نوزدهم است. مورخ انگلیسی "تریولیان"[2] درباره او می گوید: «لرد ارل شافتسبری یکی از چهار قهرمان بزرگ عصر خود به شمار می رفت. او مشاور مورد اعتماد لرد پامرستون، وزیر امور خارجه انگلستان بود. شافتسبری رهبر حزب «ایوانجلیست‌ یا مبلغان انجيل»[3] در انگلستان بود. مسأله یهودیان از مشغولیت های فکری او و مورد توجه شدید او بوده است.» [4]
فکر بازگشت یهود به فلسطین، حدود دو قرن پیش از شکل‌گیری ملی گرایی یهودی در قرن 19م، اولین‌بار در میان پیوریتان های مسیحی مطرح بود. آنان از باب مقدمه ظهور مجدد مسیح، نیازمند بنای معبد سلیمان و پیدایش دولت یهودی بودند. پیوریتان ها از قرن 17 تا 19 با نفوذ در سیاست، این برنامه را به طور جدی دنبال می کردند. بعدها ملی‌‌گرایان یهودی نظیر «موسی هس»[5] در کتاب «رم و اورشلیم» و «هیرْش کالیشِر» در کتاب "دریشات صهیون" مطرح کردند: «تنها راه نجات یهودیت، اقامت یهودیان در سرزمین آباء و اجدادی خود است». هیرْش کالیشِر برای نخستین بار مطرح کرد: بازگشت یهودیان در فلسطین، نخستین گام به سوی عصر ظهور ماشیح است و این امر باید از سوی حکومت‌های علاقمند و کمک یهودیان ثروتمند انجام گیرد. پیشنهاد آنها هم حمایت ملی‌گرایان یهودی پس از خود را به دنبال داشت و هم توجه و علاقه شافتسبری و اولیفانت از مهم ترین صهیونیست ‌های مسیحی را جلب کرد.[6]
لُرد شافتسبری طرحی کامل از اندیشه صهیونیسم ارائه کرد و برای تحقق آن نقش فعال داشت. طرح او از تفکر صهیونیسم به ترتیب به این صورت است: 1. تبعید یهودیان 2. بازگشت آنان از تبعید به منظور زمینه‌سازی برای آمدن ماشیح 3. انتظار 4. بازگشت ماشیح. شافتسبری و دوستش لورنس الیفانت[7] عضو سیاسی پارلمان انگلستان، با موجه ساختن این طرح، در واقع روند شهرک سازی صهیونیسم را نیز توجیه کردند.[8] این طرح شافتسبری حدود بیست سال قبل از تولد هرتسل مطرح و نوشته شده است و تمام ویژگی ها و خطوط اصلی طرح صهیونیسم در آن موجود است.[9]
این طرح شافتسبری در سال 1839م و پس از آن، به عنوان اندیشه‌ای مرکزی در افکار عمومی غرب مطرح شد. او اولین کسی بود که صهیونیسم را از یک آرمان مذهبی صرف به یک واقعیت سیاسی تبدیل کرد. وی از رابطه خانوادگی خود با لرد پامرستون، برای طرح اسکان یهود در فلسطین استفاده کرد و پامرسون نیز از این طرح خوشش آمد. لرد پامرستون، شوهرِ مادرخانم بیوه‌ی او بود و در رایزنی‌ها، پامرستون به رأی او عمل می‌کرد. از این رو، او  پامرستون را انسان برگزیده خدا برای بازگشت یهودیان به فلسطین می دانست.[10] 
گواه مطلب بیان شده، سخن همسر پامرسون است، که گفت: «عوامل تندروی مذهبی(پیوریتان‌ها) که در کشور انگلستان از قدرت بالایی برخوردار هستند، در کنار ما ایستاده‌اند و مصمم هستند یهود به قدس برگردد و تمام تلاش آن‌ها بر این امر متمرکز شده است.»[11]
لورنس الیفانت پس از شافتسبری، مهم‌ترین شخصیتی است که در زمینه ایجاد پیوند میان یهودیان و صهیونیست های مسیحی در نیمه قرن نوزدهم نقش جدی داشت. او با مُنشی یهودی خود «نفتالی امبر» در داخل صفوف و محیط یهودیان جا باز کرد و به آنان نزدیک شد و برای جذب و بسیح آنان تلاش می کرد. او با طرحی که به دنبال انتقال یهودیان به آمریکا بود، مخالفت کرد و با جمع‌آوری امضای یهودیان، طوماری تهیه نمود که در آن یهودیان به تمایل مهاجرت به فلسطین و نه کشور دیگر تأکید دارند. او عملاً موفق شد هفتاد پیشه‌ور(افراد کاسب نظیر قصاب و بقال) یهودی را به فلسطین منتقل کند. الیفانت در سال 1880 با انتشار کتاب «سرزمین جلعاد»[12] به تشریح تفکر صهیونیستی خود و دعوت به لزوم اسکان یهودیان در فلسطین پرداخت. او سرانجام با منشی خود به هدف کمک به صهیونیست های مهاجر و ساخت شهرک ها برای آنان، در شهر حیفا در فلسطین سُکنی گزید و در همانجا درگذشت.
آنان توانستند با نفوذ در صهیونیست های یهودی و خلق صهیونیسم سیاسی، یهودیت سنتی را در خودشان ادغام کنند و سرانجام موفق شدند متفکران صهیونیستی در یهود را متقاعد کنند، دستورات الهی در شریعت و هلّاخا(مجموعه قوانین یهود) را به نحوی دیگر تفسیر کنند. تریبون اصلی صهیونیست‌های مسیحی نظیر شافتسبری در انگلیس، «انجمن یهود»[13] بوده است.[14]
در اثر تلاش شخصیت هایی نظیر شافتسبری و الیفانت بود که انگلیسی ها به آرزوی دیرینه شان، یعنی خلق اندیشه صهیونیسم و ترغیب یهودیان اروپای شرقی و غربی و روسیه، برای مهاجرت به فلسطین و تشكیل یك دولت یهودی كه حافظ منافع آن كشور باشد، دست یافتند.[15] 
یهودیان تنها نامزد تشكیل دولتی حافظ منافع غرب در منطقه حساس غرب آسیا(خاورمیانه) بودند؛ زیرا به عقیده لرد شافتسبری اسكان یهودیان در فلسطین، نه تنها برای انگلستان كه برای سراسر دنیای غرب سودمند خواهد بود. هرتسل نیز پس از او بر آن بود كه یهودیان می‏ توانند حلَال مشكل غرب در غرب آسیا باشند. نتیجه این كه نیازهای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی غرب، به ویژه انگلیس و آمریكا، موجب پدید آمدن جریان فكری صهیونیسم، اسكان یهودیان در فلسطین و تشكیل و تداوم رژیم صهیونیستی گردید؛ جریانی كه با سیاسی كردن یهودیت، در پی تحقق و حفظ منافع استعماری در غرب آسیا برآمد.[16]

پی نوشت:
[1]. Anthony Ashley Cooper, the 7th Earl of Shaftesbury
[2]. Trevelyan
[3]. Evangelist
[4]. مجید صفاتاج، دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل، تهران: آروَن، 1388، ج 4، ص 480
[5]. Moses Hess
[6]. ایزیدور اپستاین، یهودیت، بررسی تاریخی، ترجمة بهزاد سالکی، تهران: موسسه حکمت و فلسفة ایران، 1385، ص 372- 374؛ جولیوس کرینستون،  انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمة حسین توفیقی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1377، ص 165- 167
[7]. Laurence Oliphant
[8]. عبد الوهاب المسیری، صهیونیسم، ترجمه لواء رودباری، تهران: وزارت اور خارجه.، 1374، ص 15- 19، 46 و 59- 60
[9]. مجید صفاتاج، همان، ص 482
[10]. استیون سایزر، صهیونیسم مسیحی نقشة راه به سوی آرمگدون، ترجمة حمید بخشنده و قدسیه جوانمرد، قم: طه، 1386، ص 112- 115؛ المسیری، همان، ص 10- 12
[11]. محمود النجیری، آرمگدون، نبرد آخرالزمان به روایت مسیحیان صهیونیست، ترجمة قبس زعفرانی و رضا عباسپور، تهران: هلال، 1384، ص 58
[12]. The Land of Gilead
[13]. Jews Society   این انجمن مهم‌ترین سازمان صهیونیستی در لندن بود که به منظور نشر مسیحیت میان یهودیان انگلیسی و عثمانی در 1809 تأسیس شد و در 1850م، 32 شعبه در لندن، بیت ‌المقدس و شهرهای دیگر دایر کرد.
[14]. المسیری، همان، ص 8، 15- 19، 46 و 59- 60
[15]. یوری ایوانف، صهیونیسم، ترجمة ابراهیم یونیسی، تهران: امیرکبیر، 1353، ص ۱۳، ۴۵، ۴۸ و ۵۴.
[16]. المسیری، همان، ص ۲۹