پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ متصوفه در طول تاریخ خود همواره علمایی که مشی اخلاقی و عرفانی داشتند را به سود خود مصادره می‌کردند و آن‌ها را متهم به صوفیگری می‌کردند. متصوفه علمایی همچون ابن فهد حلی، شیخ بهایی، فیض کاشانی، شهید اول، شهید ثانی، شیخ مرتضی انصاری، میرزای شیرازی، علامه بحرالعلوم، علامه مجلسی اول و دوم، علامه طباطبایی، آیت‌الله بهجت، حضرت امام خمینی (ره) و بسیاری از علما دیگر را صوفی خوانده و به نفع خود مصادره کرده‌اند.

علامه حسن‌زاده آملی ازجمله علمایی است که بزرگان دراویش گنابادی برای اعتباربخشی هرچه بیشتر به فرقه خود، بعد از رحلت ایشان، وی را متهم به درویشی و صوفیگری کردند. چنانچه رضا تابنده فرزند محبوب علیشاه از اقطاب سلف فرقه دراویش گنابادی وی را درویش خوانده بود. اما محمد اسماعیل صلاحی از مدعیان قطبیت در این فرقه، در توهینی عجیب نه‌تنها وی را درویش خوانده بود، بلکه این علامه بزرگ را از مریدان و سرسپردگان به نورعلی تابنده معرفی کرد و گفت: «الحق امروز روزی است که بغض‌ها در گلو شکسته و دل‌های عاشقان حق و حقیقت افسرده است لاصوت الناعی بفقده انه یوم علی آل الرسول عظیم. آن حضرت مدت‌ها در حجر تربیت حضرت علامه طباطبایی و حضرت علامه شعرایی به سیروسلوک و کشف و شهود پرداخت و سرانجام سر بر آستان حضرت مجذوب علیشاه نهاد و عاشقانه دل سپرد و بعد از عروج روح مطهران بزرگوار دل در انقیاد راه صحیح سپرد و لحظه‌ای اعوجاج و انحراف نیافت همچنان بر صراط مستقیم ولایت، استوار ماند.» [1]

اگرچه سرسپردن علامه حسن‌زاده آملی نزد نورعلی تابنده ادعایی بدون دلیل است ولی صرف این ادعا نیز توهینی بزرگ به علامه حسن‌زاده آملی است، چراکه تفاوت این دو از زمین تا آسمان است. علامه حسن‌زاده آملی در تهران، فقه و اصول را از افرادی چون سید احمد لواسانی، ابوالحسن شعرانی، سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و محمدتقی آملی آموخت و فلسفه و عرفان را نیز از مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، فاضل تونی، میرزا احمد آشتیانی و علی‌محمد جولستانی فراگرفت. علامه حسن‌زاده تفسیر،‌ رجال، درایه، ریاضی، هیئت، نجوم و طب را نیز از علامه شعرانی آموخت [2] و در سال ۱۳۹۳ ق از او اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرد. وی، یازده سال نزد مهدی الهی قمشه‌ای "منظومه" سبزواری، بخش‌هایی از اسفار و "شرح خواجه بر اشارات" را فراگرفت و در جلسات تفسیر قرآن او نیز حاضر می‌شد. حسن‌زاده آملی، پس از چهارده سال تحصیل در تهران، به قم رفت و به مدت ۱۷ سال در دروس علامه طباطبایی حاضر شد. در این مدت، بخش‌هایی از کتاب بحارالانوار و تمهید القواعد را نزد وی خواند. همچنین در دروس فلسفی و عرفانی سید محمدحسن الهی، برادر علامه طباطبایی، شرکت کرد. سید مهدی قاضی طباطبایی، فرزند سید علی قاضی به مدت چهار سال استاد او در علوم ارِثْماطیقی [3] بود.

حضرت آیت‌الله حسن‌زاده آملی علامه ذوفنونی بود که در علوم بسیاری همچون فلسفه، عرفان، کلام، اخلاق، فقه، ریاضیات، نجوم، ادبیات عرب، ادبیات فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و رجال، استاد تمام و صاحب نظر بود و کتب بسیاری را در این موضوعات تألیف و تدریس کردند. طبقه گفته خود علامه حسن‌زاده تا سال ۱۳۸۰ ش، ۱۷۸ اثر چاپ شده و چاپ نشده داشته است. [4] علامه یکی از آثار مهمش را سَرْحُ الْعُیون فی شَرْحِ الْعُیون دانسته، که از دید فلسفی و عرفانی به معرفت نفس پرداخته است. [5] وی کتاب فَصُّ حِکْمَةٍ عِصْمَتِیَّةٍ فی کلمةٍ فاطمیَّة را به‌عنوان تکمله‌ای بر کتاب فُصوص الْحِکَم نوشته ابن عربی نگاشته است. او در این کتاب به ویژگی‌های حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با نگاه به روایات و با رویکرد فلسفی و عرفانی پرداخته است. تصحیح کلیله و دمنه، تصحیح گلستان سعدی، دیوان اشعار و مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ازجمله آثار ادبی او است. علامه حسن‌زاده همچنین به تصحیح آثاری مانند نهج‌البلاغه، تفسیر خلاصه منهج الصادقین و شفایِ ابن‌سینا پرداخته است. شرح و حاشیه بر آثاری مانند تمهید القواعدِ ابن ترکه و فصوصِ قیصری ازجمله مشهورترین آثار علامه به شمار می‌رود.

اما نورعلی تابنده اگرچه دکترای رشته حقوق را از دانشگاه‌های خارج از کشور دریافت کرده ولی در علوم دینی فرسنگ‌ها با علامه حسن‌زاده فاصله داشت و جالب اینکه وی حتی بدون طی کردن مراحل قطبیت، در طی فاصله بسیار کوتاه به جایگاه قطبیت در این فرقه رسید. نورعلی تابنده با لقب طریقتی مجذوب علیشاه، ادعای نیابت از ائمه اطهار (علیهم السلام) در امور سلوکی و عرفانی داشت ولی با این حال در روخوانی قرآن و قرائت صحیح آن مشکل داشت. وی نه‌تنها از عهده تلاوت بدون اشتباه قرآن برنمی‌آمد بلکه در سخنانی می‌گوید: «کاملاً مسلط به زبان عربی و تفسیر قرآن نیستم.»[6] اگرچه مقایسه کردن عالمی فرزانه همچون علامه طباطبایی با نورعلی تابنده که در تلاوت قرآن هم دچار مشکل بود، دون شأن علامه حسن‌زاده آملی است ولی برای برملا شدن دروغ دراویش گنابادی در سرسپردگی علامه طباطبایی نزد نورعلی تابنده، مجبور به این مقایسه شدیم تا نشان دهیم که امکان وقوعی چنین ادعایی نیز محال است.

پی‌نوشت:
[1]. صفحه شخصی محمد اسماعیل صلاحی در فضای مجازی، 3 / 7 / 1400
[2]. حسن‌زاده آملی، هزار و یک کلمه، ۱۳۸۱ ش، ج ۱، صص ۳۳۴ و ۳۳۵
[3]. علم ارثماطیقی یکی از رشته‌های ریاضی قدیم است، که در آن به شناخت عدد و انواع آن و ویژگی‌های عدد و انواع آن پرداخته می‌شود (سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ۱۳۷۳ ش، ج ۱، ص ۱۴۴)
[4]. بدیعی، گفت‌وگو با علامه حسن حسن‌زاده آملی، ۱۳۸۲ ش، صص ۵۶-۶۰
[5]. مفاتیح الاسرار لسلاک الاسفار، ج ۲، ص ۶، به نقل از حسن‌زاده، مآثر آثار، ۱۳۸۶ ش، ج ۲، ص ۲۸۱
[6]. کاکوئی، شهاب‌الدین، نگرش دیگر بر تصوف، نشر راه نیکان، تهران، 1386، ص 34