یکی از تهمت‌های ناروایی که بعضی از علمای اهل سنت به شیعه می‌زنند، اعتقاد به ارتداد اصحاب و مسلمانان بعد از رحلت نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، از منظر علمای شیعه است. بعضی از علمای اهل‌سنت با نقل روایات شیعه، معتقد هستند که علمای شیعه، تمامی صحابه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را کافر می‌دانند و  به عنوان نمونه روایتی را از کتاب الاختصاص ذکر می‌کنند.
در این کتاب، مرحوم شیخ مفید به نقل از امام باقر (علیه‌السلام) می‌نویسد: «بعد از رحلت پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، تمامی مردم مرتد شدند، به غیر از سه نفر؛ مقداد بن أسود و ابوذر غفاری و سلمان فارسی؛ سپس مردم مقام امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را شناختند و به ایشان ملحق شدند.»[1]
اما ثمره‌ی این تهمت ناروا و نابجا، چیزی به جزء اثبات کفر شیعیان، به دلیل تهمت به بعضی از صحابه‌ی جلیل‌القدر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیست.
حال سؤالی در این‌جا پیش می‌آید که آیا ارتداد اصحاب، فقط در کتب روایی شیعه بیان شده است؟
در ابتدای این بحث باید گفت اعتقاد شیعه به ارتداد صحابه، ارتداد اعتقادی است و به‌معنای عدم پذیرش خلافت امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) است و تفسیر آن به معنای ارتداد از دین مبین اسلام و رسالت نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیست؛ زیرا اگر کسی ایمان آورده باشد، به معنای اطاعت محض از خدا و رسول بزرگوار اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مساله خلافت و غدیرخم است.
 قرآن‌کریم در این‌باره می‌فرماید: «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.[حجرات/14] [برخى از] باديه‏‌نشينان گفتند ايمان آورديم؛ بگو ايمان نياورده‌‏ايد، ليكن بگوييد اسلام آورديم و هنوز در دل‌هاى شما ايمان داخل نشده است و اگر خدا و پيامبر او را فرمان برديد، از [ارزش] كرده‌هايتان چيزى كم نمى‌كند؛ خدا آمرزنده مهربان است.»
برای توضیح ارتداد از منظر شیعه، روایتی از امام باقر (علیه‌السلام) دلیل محکمی بر این مطلب است. حضرت فرمودند:
«مسلمانانی از مهاجرین و انصار و دیگران، خدمت امیرالمومنین (علیه‌السلام) شرف‌یاب شدند و به ایشان عرض کردند: به خدا سوگند که شما امیرالمؤمنین هستی! به خدا سوگند سزاوارترین فرد به این مقام شما هستید؛ دست خود را جلو بیاورید تا ما با شما بیعت کنیم و به خدا قسم جلوی پای شما، خود را فدا می‌کنیم. امام (علیه‌السلام) در پاسخ فرمود: اگر شما راستگو هستید، فردا با سرهای تراشیده نزد من حاضر شوید. روز بعد به غیر از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و سلمان، مقداد و ابوذر، کسی سر خود را نتراشیده بود.»[2]
این روایت با اشاره به کوتاهی مهاجرین و انصار و بدعهدی آنان نسبت به خلافت امیرالمومنین (علیه‌السلام)، بیان کننده‌ی تمام اعتقاد شیعه در موضوع ارتداد است.
اما اعتقاد به ارتداد اصحاب و مسلمانان، در معتبرترین کتب حدیثی و تاریخی اهل سنت ذکر شده است و مورخین و محدثین اهل سنت در روایات متعدد اذعان به ارتداد امت اسلام بعد از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌کنند و حال آن‌که ارتداد از منظر اهل‌سنت به معنای کفر و خروج از دین اسلام است.
بخاری مشهورترین محدث اهل سنت، در کتاب صحیح خود با اشاره به ارتداد صحابه در کلام رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به نقل از ابوهریره می‌نویسد: «روزی پیامبر برای ما حدیث می‌کرد و می‎فرمود: در روز قیامت، برخی از اصحاب نزد من می‌آیند، پس از کنار حوض رانده می‌شوند، در این هنگام، من به خدای رحمان عرضه می‌دارم: ای پروردگارمن! اصحاب من را دریاب!؛ خداوند می‌فرماید: ای پیامبر! از آن‌چه اینان بعد از تو انجام داده‌اند اطلاعی نداری. اصحابت مرتد شدند و به دوران گذشته‎ی خود [جاهلیت] برگشتند.»[3]
ابن کثیردمشقی مورخ مشهور اهل سنت در کتابش می‌نویسد: «عایشه می‌گوید: هنگامی‌که رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از دنیا رحلت کرد، تمامی اعراب (مسلمانان) مرتد شدند، و میانشان نفاق آشکار شد.»[4]

پی‌نوشت:

[1]. الإختصاص، محمد بن محمد مفيد (متوفاى 413هـ)، ص6، الموتمر العالمى لالفية الشيخ المفيد، ايران، قم، چاپ اول، 1413 ق. «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ ... عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ‏ ارْتَدَّ النَّاسُ‏ بَعْدَ النَّبِيِ‏ ص إِلَّا ثَلَاثَةَ نَفَرٍ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِيُّ وَ سَلْمَانُ الْفَارِسِيُّ ثُمَّ إِنَّ النَّاسَ عَرَفُوا وَ لَحِقُوا بَعْد.»
[2]. إختيار معرفة الرجال المعروف بـرجال الكشی، محمد بن عمر كشى، (متوفاى ۳۴۰هـ)، ج1، ص8، محقق: محمد بن حسن طوسى (متوفاى 460هـ)، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد، 1409 ق‌، چاپ اول‌. «مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، ... هَلُمَّ يَدَكَ نُبَايِعْكَ وَ حَلَفُوا! فَقَالَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ فَاغْدُوا عَلَيَّ مُحَلِّقِينَ! فَمَا حَلَقَ إِلَّا هَؤُلَاءِ الثَّلَاثَةَ».
[3]. صحیح البخاری، محمد بن إسماعيل بخاری (متوفاى 256)، ج5، ص2407، دار ابن كثير , اليمامة - بيروت - 1407 - 1987 ، چاپ سوم، تحقيق: د. مصطفى ديب البغا. «قال أَحْمَدُ بن شَبِيبِ ... عن أبي هُرَيْرَةَ أَنَّهُ كان يحدث أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قال ... إِنَّهُمْ ارْتَدُّوا على أَدْبَارِهِمْ القهقري.»
[4]. البداية والنهاية، أبوالفداء ابن كثير دمشقی (متوفاى 774هـ)، ج6، ص336، محقق: علی شيری، دار إحياء التراث العربی، چاپ اول، 1408هـ. «وَقَدْ رُوِيَ هَذَا عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ، وَمِنْ حَدِيثِ الْقَاسِمِ وَعَمْرَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ، لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ارتدت العرب ...»

محمدجواد مهریار