امیرالمومنین (علیه‌السلام) شخصیت بی‌نظیری است که برای درک معرفت ایشان باید سراغ احادیثی رفت که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است؛ خدای رحمان هنگامی‌که پیامبر خود را به مباهله امر می‌کند، مولا علی (علیه‌السلام) را به نفس خاتم الانبیاء (صلی‌الله‌علیه‌وآله) توصیف می‌کند؛ ویژگی مهمی که از صدر اسلام تاکنون شامل حال هیچ‌یک از اصحاب و تابعین و بستگان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌واله) نشده است. شاید با خواندن آیه‌ی مباهله، سؤالی به ذهن بیاید که منظور از «انفسنا» در این آیه چه کسی است و چه ویژگی مهمی باید داشته باشد؟ هم‌چنین شاید این سؤال نیز پیش آید که با وجود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به‌عنوان برترین مخلوق خدا و حجت بر عالم هستی، چه لزومی بر حضور کسانی غیر از ایشان برای مباهله است؟
اما در پاسخ به سوال اول باید گفت: نفس خاتم الانبیاء، به معنای کسی است که هر آن‌چه به نبی اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از جانب خدا عنایت شده، به او نیز تفضل شده باشد. نکته‌ی ‌مهم آن است که در جریان مناظره‌ی رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با علمای مسیحی، این اتفاق بر اساس علمی بوده که خدای رحمان به پیامبر خود عنایت کرده؛ همان علمی که به پشتوانه‌ی وحی به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى.[نجم/3و4] (پیامبر) هرگز به هوای نفس سخن نمی‌گوید. سخن او چیزی جز وحی که بر او نازل می‌شود، نیست.» پس باید انفسنای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز همانندش مزین به علم الهی و متصل به وحی باشد. در این‌باره ختم‌المرسلین (صلی‌الله‌علیه‌واله) فرمودند: «اعلم امّت بعد از من، علی‌بن‌ابی‌طالب است.»[1] و یا آن‌که در تشریح علم خود و امیرالمومنین (علیه‌السلام) فرمودند: «من میزان علم هستم، و علی دو کفه‌اش، و حسن و حسین بندهایش هستند.»[2]
اما در جواب سوال دوم باید گفت: در آیه‌ی شریفه، امر خداوند به حضور اهل‌بیت نبی اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تعلق گرفته و علتش مشخص شدن اشخاص و مقام اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نزد همگان است. محدّثین شیعه و اهل‌سنت اذعان داشته‌اند که رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با اهل‌بیت (علیهم‌السلام) راهی مباهله شدند. حاکم‌نیشابوری عالم مشهور اهل‌سنت در این‌باره می‌نویسد: «ابن عباس می‌گوید: رسول خدا در روز مباهله دستان علی و حسن وحسین را گرفتند و فاطمه پشت سر ایشان حرکت می‌کرد. سپس فرمودند: اینان فرزندان من و نفس من و نساء من هستند.»[3]
پیامبرخدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کسانی را با خود همراه کردند که قرار است به عنوان شاهد بر نبوت و تصدیق رسالت حضرتش باشند؛ لذا درست است که پیامبر‌اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) خاتم الانبیاء وحبیب الله هستند، ولی باز با وجود با برکت‌شان، نفس پیامبر یعنی مولا علی (علیه‌السلام) نیز شخصیتی است که تالی‌تلو ایشان در تمامی فضائل و مقامات است، جز آن‌که به مقام نبوت و رسالت مبعوث نشده‌اند.
پیامبر‌ اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «علی نسبت به من، مانند سر است نسبت به بدن.»[4] یا آن‌که ختم المرسلین (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در جای دیگر فرمودند: «علی از من و من از علی هستم و او بعد از من سرپرست هر مؤمن است.»[5] و این قطره‌ای ناچیز از دریای بیکران فضائل امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) بود که در کتب معتبر حدیثی به قلم علمای اهل سنت جمع آوری شده است.

پی‌نوشت:

[1]. كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، علاء الدين علي المتقي بن حسام الدين الهندي (الوفاة: 975هـ)، ج11، ص282، دارالكتب العلمية، بيروت، 1419هـ-1998م، الطبعة الأولى ، تحقيق: محمود عمر الدمياطي «أعلم أمتي من بعدي علي بن أبي طالب» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. لمعات التنقيح في شرح مشكاة المصابيح، عبد الحق بن سيف الدين بن سعد اللَّه البخاري الدِّهلوي الحنفي، ج9 ، ص 659، تحقيق: الأستاذ الدكتور تقي الدين الندوي، دار النوادر، دمشق – سوريا، الطبعة الأولى، 1435 هـ - 2014 م «ومن حديث ابن عباس رفعه: (أنا ميزان العلم، وعلي كفَّتاه، والحسن والحسين خيوطه)»
[3]. معرفة علوم الحديث ، أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحاكم النيسابوري (الوفاة 405)، ج1، ص50، دارالكتب العلمية، بيروت، 1397هـ - 1977م، الطبعة الثانية، تحقيق: السيد معظم حسين «عن عبد الله بن عباس وغيره أن رسول الله صلى الله عليه وسلم أخذ يوم المباهلة بيد علي وحسن وحسين وجعلوا فاطمة وراءهم ثم قال هؤلاء أبناءنا وأنفسنا ونساؤنا فهلموا أنفسكم وأبناءكم ونساءكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله على الكاذبين.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. مناقب امیرالمؤمنین، ابن مغازلی، ص77. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
الفردوس بمأثور الخطاب، أبو شجاع شيرويه بن شهردار بن شيرويه الديلمي الهمذاني الملقب إلكيا (الوفاة 509 هـ)، ج3، ص62، دارالكتب العلمية، بيروت، 1406 هـ، 1986م، الطبعة الأولى، تحقيق: السعيد بن بسيوني زغلول، «عن ابن عباس قال رسول الله(ص): علي مني مثل رأسي من بدني.»
[5]. سلسلة الاحادیث الصحیحة، البانی، ج5، ص263. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
مرقاة المفاتیح، ملاعلی قاری، ج11، ص247. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج42، ص197-199. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
الفردوس بمأثور الخطاب، «عن عمران بن حصين قال رسول الله(ص): علي مني وأنا منه وهو ولي كل مؤمن بعدي.»

محمد مهریار