یکی از مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مباحثی که در تاریخ صدر اسلام مطرح است، مساله بیعت امام علی (علیه‌السلام) با دیگر خلفاست؛ با توجه به رفتار و سیره امام شیعیان، این سؤال مطرح می‌شود که آیا اساساً بیعتی میان امام با خلفاء صورت گرفته است یا خیر؟
مهم‌ترین مدرک در این خصوص، کتاب نهج‌البلاغه است که کتابی مرجع و مورد پذیرش شیعیان و اهل‌سنت است؛ امیرالمؤمنین در نامه‌ای در نهج‌البلاغه در خصوص بیعت در پاسخ به معاویه می‌فرماید: «و گفته‌اى که مرا هم‌چون شتر افسار زده اى مى‌کشيدند تا بيعت کنم؛ به خدا سوگند! خواسته‌اى مذمت کنى، ولى (ناخود آگاه) مدح و ثنا گفته‌اى و خواسته‌اى رسوا کنى، ولى خودت رسوا شده‌اى.»
این کلام حضرت اشاره به این دارد که تو اولاً: اعتراف کرده‌اى که من مظلوم واقع شده‌ام و ديگران به من ستم کرده‌اند؛ اين مدح منِ مظلوم است و نکوهش ظالمان.
ثانياً: ثابت کرده‌اى خلافت به اجماع صحابه نبود. این کلام حضرت، دلالت بر گرفتن بیعت اجباری دارد، و آیت‌الله محمد حسین حسینی طهرانی نیز به این مساله اشاره کرده است؛ ایشان ضمن اشاره به مساله بیعت به نقل از کلام سلیم بن قیس می‌نویسد: امام علی (علیه‌السلام) قبل از این‌که بیعت کند، در حالی‌که به گردن او ریسمان انداخته بودند، این آیه را خواند: «إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي.[اعراف/150]اين قوم مرا ناتوان يافتند و چيزى نمانده بود كه مرا بكشند.»[1]
دیگر علمای شیعه، هم‌چون فضل بن شاذان، یعقوبی، شیخ صدوق و ... به مسأله اجبار در بیعت اشاره کرده‌اند.[2]
در میان علمای اهل‌سنت نیز گروهی بر مسأله بیعت اجباری اشاره کرده‌اند؛ به عنوان مثال قاضی عبدالجبار معتزلی در این‌باره می‌نویسد: «روشن است که زمانی که علی (علیه‌السلام) از بیعت خودداری کرد، مأمورین به خانه فاطمه (سلام‌الله‌علیها) ریختند.»[3]

پی‌نوشت:

[1]. حسینی طهرانی، محمد حسین، امام‌شناسی، مشهد، انتشارات علامه طباطبائی، 1384 ش.
[2]. حسینی، سید ابوالحسن، بر خانه حضرت فاطمه (ص) چه گذشت؟، موسسه انوار الهدی، چاپ اول، 1375 ش، ص88-96.
[3]. قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422 ه. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.