پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ معروف کرخی یکی از معروف‌ترین سرسلسله‌های فرقه‌های صوفیه است که در تصوف از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. بحث در مورد معروف کرخی را باید یکی از چالش برانگیزترین مباحث در تصوف بشمار آورد، چراکه قیل و قال‌های فراوانی در مورد او وجود دارد.

در مورد معروف کرخی صوفیه مدعی‌اند که او دربان و ملازم امام رضا (علیه السلام) بوده است و  جامی می‌گويد: «معروف قدس سره از طبقه اولی است و از قدمای مشايخ است. استاد سری سقطی و غير اوست. كنيت او ابومحفوظ، نام پدرش فيروز و برخی گفته‌اند معروف بن علی كرخی، پدر وی مولی بوده و دربان امام علي بن موسي الرضا(رضی الله عنهما)  بوده است.»[1]

اما نکته این‌جاست که حضرت (ع) در مدینه دربان نداشته‌اند و کسانیکه دربانی معروف کرخی را نقل می‌کنند این وظیفه را به دوران ولایتعهدی امام (ع) در خراسان مربوط می‌دانند. در حالی که ولایتعهدی امام رضا(ع) ازسال 200 ت 203 بوده است و معروف کرخی در سال 200  در بغداد از دنیا رفته است و در بغداد مدفون است.

مسأله اسلام آوردن معروف کرخی به دست امام رضا(ع) و ادعای دربانی او برای اولین بار توسط ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری، متوفای 412 هجری قمری (یعنی 212 سال بعد از مرگ معروف) بدون ارائه مأخذ و مدرکی مطرح شده است. وی در طبقات الصوفیه چنین می نویسد: «اسلم علی یدی علی ابن موسی الرضا و کان بعد اسلامه لحجیه... » [2]

اما هرچه این نقل و قول‌ها و جعلیات در مورد معروف کرخی بیشتر شده است، بی‌اعتباری و ساختگی بودن آن بیش از پیش معلوم و سبب رسوایی شده است. از آنجا که سلسله سلطان علیشاهی نیز سلسله خود را به معروف کرخی می‌رسانند برای حفظ اصالت سلسله و خدشه دار نشدن آن، دست به کار شدند و ملاعلی گنابادی ادعا کرد که معروف کرخی همان معروف بن خربوذ کرخی است. [3]

 همچنین یکی از مریدان این فرقه در کتاب خود می نویسد که سلطان حسین تابنده در سفر خانه خدا به مسئله معروف کرخی اشاره کرده است و گفته است که معروف کرخی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) می باشد.[4] از این ادعا روشن است که سلطان حسین تابنده نیز همان ادعای جد خود را پذیرفته است و معتقد است که معروف مورد نظر در سلسله سلطان علیشاهی همان معروف بن خربوذ کرخی از اصحاب امام صادق (علیه السلام) است.  

اما این ادعاها نیز با گفته های قبلی اقطاب این فرقه همخوانی نداشته و با همدیگر در تضاد هستند، زیرا ملاعلی گنابادی می‌گوید: : «معروف در 8 سالگی بدست امام رضا (علیه السلام) مسلمان شد و در دربانی امام در سال 200 هجری فوت کرد».[5] پس معروف کرخی نمی‌تواند همان معروف بن خربوذ کرخی از صحابه امام صادق (علیه السلام) باشد، زیرا امکان پذیر نیست که کسی در کودکی به دست امام رضا (علیه السلام) اسلام آورده باشد و از اصحاب امام صادق (علیه السلام) نیز باشد. 

همچنین اگر بزرگان فرقه سلطان علیشاهی و دیگر متصوفه مدعی‌اند که وی در کودکی به دست حضرت اسلام آورده است؛ به یک دلیل این ادعا نیز باطل خواهد بود. زیرا حضرت امام رضا (علیه السلام) در سال 148 قمری متولد شدند و در سال 183 امامت را عهده‌دار شدند، حال اگر معروف کرخی در 8 سالگی به دست حضرت و در همان سال اول امامت حضرت به اسلام گرویده باشد پس در نتیجه سال تولد معروف کرخی باید سال 175 قمری باشد و با توجه به اینکه سال وفات معروف کرخی توسط خود صوفیه سال 200 قمری ذکر شده است، درنتیجه او باید در 25 سالگی از دنیا رفته باشد درحالی‌که صوفیه مدعی‌اند معروف کرخی در پیری از دنیا رفته است. چنانچه گفته‌اند در سال 200 هجری عده‌ای از شیعیان خراسان به مقصد زیارت و تشرف به محضر امام رضا (علیه السلام) بر در خانه آن حضرت جمع شدند و پس از اخذ اجازه شرفیابی از کثرت شکر و ولع به حالت هجوم وارد منزل شدند. جناب معروف که در آن زمان پیرمرد ضعیفی بود، بر اثر ازدحام جمعیت دچار شکستگی پهلو گردید و رحلت نمود. مدفن او در بغداد است. [6]

کاملا مشهود است که آنچه فرقه سلطان علیشاهی برای ترمیم آبروی رفته از جعلیات بزرگان صوفیه برای اثبات وجود شخصی به نام معروف کرخی و اثبات ادعای دربانی و اسلام آوردن او به دست حضرت، انجام داده اند بی فایده بوده و با استدلال به سخنان خود آن‌ها می‌توان گفت ادعاها و قیل و قال‌های بزرگان این فرقه هم در مورد معروف کرخی کاملا مردود است و نه تنها چیزی از چهره مخدوش و جعلیات در مورد معروف کرخی کم نشده است بلکه بر آن نیز افزوده شده است.

پی‌نوشت:
[1]. جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، ناشر اطلاعات، تهران، ۱۳۷۰، صص38 و 39
[2]. سلمی، عبد الرحمن، طبقات الصوفیه، طبع قاهره، ص 85
[3]. نورعلیشاه ثانی، صالحیه، انتشارات دانشگاه تهران، 1346،ص 347
[4]. رضاخانی، محمد، خاطرات زیارت خانه خدا، نشر حقیقت، تهران، ص 491
[5]. محمدمعصوم شيرازي، طرائق الحقائق ج 2 ص 458
[6]. محمد باقر سلطانی گنابادي، رهبران طریقت و عرفان،ص123