دفاع امام از عثمان بدان معنا نیست که حضرت حکومت وی را قانونی می‌دانست و ازاین رو، از او دفاع کرد و مانع قتلش شد، بلکه این کار به دلایل زیر صورت پذیرفت:

الف) رفع اتهام
انتقادهای شدید امام از عثمان، موجب پیدایش این نگرش شده بود که ایشان مخالف عثمان است و شاید وی را بکشد. امام از این رو به دفاع از عثمان پرداخت که به قتل وی متهم نشود. البته دشمنان امام به رغم دفاع ایشان از عثمان، وی را به قتل عثمان متهم کردند و از این ابزار برای انحراف افکار عمومی بهره بردند. اگر امام به دفاع از عثمان نمی‌پرداخت، این اتهام بسیار نیرو می‌گرفت. امام کوشید تا با دفاع خود از خلیفه تا اندازه‌ای از انحراف افکار عمومی جلوگیری کند و از قوت این اتهام بکاهد.
معاویه در نامه‌ای به امام او را به قتل عثمان متهم کرد و امام (علیه‌السلام) در پاسخ او به رفع اتهام از خود و دلایل انتقادش از عثمان پرداخت.[1]

ب) جلوگیری از خلیفه‌کشی
اگرچه امام علی خلافت عثمان را قانونی نمی‌دانست، از رفتن انقلابیون به خانه وی و کشتنش خشنود نبود؛ زیرا عثمان اگر هم مستحق کشته شدن بود، بر پایه قانون باید محاکمه و با او رفتار می‌شد. هنگامی‌که انقلابیون به در خانه امام آمدند و از وی خواستند که رهبری انقلاب را به عهده گیرد، امام آنان را از قتل عثمان بازداشت؛ زیرا قتل کسی‌که در جایگاه خلیفه حکومت می‌کرد، باب خلیفه‌کشی را در تاریخ اسلام باز می‌کرد و این کار پی‌آمدهایی داشت که به صلاح امت اسلامی نبود.
امام آن‌گاه که میانجی شد و خواسته‌های آنان را برای عثمان بازگفت، نگرانی‌اش را از کشته شدن او در مسند خلافت و بازشدن باب فتنه‌ای بزرگ، چنین اعلام کرد: من تو را به خدا سوگند می‌دهم کاری نکنی که پیشوای مقتول این امت بشوی؛ زیرا این سخن گفته می‌شود که در این امت یک پیشوا کشته خواهد شد که کشته شدن او درِ کُشت و کشتار را بر امت خواهد گشود و کار امت را مشتبه خواهد ساخت و فتنه‌ها را در امت برخواهد انگیخت که حق را از باطل نشناسند و در آن فتنه‌ها غوطه بخورند.[2]
«شهید مطهری» در این‌باره می‌نویسد: «. . . علی (علیه‌السلام) با روش عثمان مخالف است. در عین حال مخالف است که باب خلیفه‌کشی باز شود. نمی‌خواهد خلیفه را بکشند که باب فتنه‌ها بر مسلمانان بازگردد.»[3]

ج) جلوگیری از فتنه
امام با دفاع کردن از عثمان در پی این بود که ماجرا بدون خون‌ریزی پایان یابد و برخی از فتنه‌ها و توطئه‌ها روی ندهد. امام به درستی پیش‌بینی می‌کرد که پس از قتل عثمان برخی از پیروان و دوستان او مانند معاویه از ابزار قتل او بهره خواهند گرفت و زمینه فتنه‌های بزرگ را فراهم خواهند آورد. به گفته شهید مطهری، قتل عثمان مولود فتنه‌هایی بود که قرن‌ها دامن‌گیر اسلام شد و آثار آن هنوز هست.[4]
جنگ‌های جمل، صفین و نهروان، نخستین فتنه‌های برآمده از قتل عثمان به‌شمار می‌روند. حضرت علی (علیه‌السلام) این رهبر موفق و دل‌سوز، با توجه به این دلایل و بر پایه وظیفه خود، برای منافع همه مسلمانان و اصل اسلام تلاش کرد؛ چنان‌که 25 سال برای رعایت مصالح اسلامی در برابر خلفا ساکت ماند و حتی با آنان در برخی از مسائل همکاری کرد.

پی‌نوشت:

[1] نهج البلاغه، نامه 28.
[2] سیری در نهج البلاغه، ص 172؛ نهج البلاغه، خطبه 164.
[3] سیری در سیره ائمه اطهار، صص 24 و 25.
[4] سیری در نهج البلاغه، ص 170.