پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ استاد دکتر عبدالحسین زرینکوب در کتاب «تاریخ مردم ایران» می‌نویسند: مالیاتی که مسلمانانِ فاتح از ایرانیان می‌گرفتند چندان غیرمنصفانه نبود (تا حدی منصفانه بود). و کسانی که جزیه و خراج (مالیات) پرداخت می‌کردند چندان مورد اذیت و آزار قرار نمی‌گرفتند. در مقابل، برخی دیگر هم بودند که در برابر فاتحان، ناخرسندی نشان می‌دادند.

استاد زرینکوب درباره این افراد می‌گوید که آنان از مسلمانان کینه به دل داشتند و عرب‌ها را متجاوز می‌خواندند. اما نباید فراموش کرد که همین افراد (موبدان زرتشتی و شاهان ساسانی) وقتی قدرت دستشان بود، هر بلایی که خواستند بر سر دیگران می‌آوردند و به ویژه ملت‌های دیگر را مورد تعدی (تجاوز) قرار می‌دادند. ایشان درباره چنین افرادی می‌نویسند: «با آنها (مسلمانان عرب) به کین جویی برمی‌خاست و جان و خواسته خود و کسانش را در راه این ستیهندگی خویش به زیان می‌آورد. لیکن وی نیز آنچه آن را به عنوان نخوت و تعدی ناروا در نزد برخی از این فاتحان محکوم می‌کرد، خود و پدرانش یک دو نسل پیش در نبردهای خسروپرویز و تاخت و تازهای هیاطله در عهد پیروز و خسرو به صورت‌های دیگر در نقش غالب یا مغلوب تجربه کرده بود و حتی نیم قرنی پیش از این، خود را و کسانش نظیر آن را در نواحی ارمنستان و سوریه و مصر و فلسطین نسبت به کسانی که مقهور دستگاه جنگی سپاه خسرو شده بودند اعمال کرده بودند». (عبدالحسین زرینکوب، تاریخ مردم ایران، ص 15).

ایشان در ادامه می‌گویند که درگیری‌های اولیه (در ورود اسلام به ایران) باعث خرابی‌هایی شد اما بعد از مدتی غالب و مغلوب (یعنی عرب‌ها و ایرانیان) با هم سازش کردند و ویرانی‌ها و خسارات جبران شد. (همان).

مأخذ:

زرینکوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، تهران: موسسه انتشارات امیر کبیر، 1377.