اطلاعات ارائه شده از سوی کتب تاریخ، نشان دهنده این نکته است که هیچ‌گونه پیوندی میان خواجه نصیر الدین طوسی با مساله خونین فتح بغداد توسط مغول نیست. این مساله در نگاشته‌ای دیگر مورد بحث قرار گرفت[1] و کلمات پیش‌رو این مقاله، دیدگاه یک کتاب تاریخی که به مخالفت با این حقیقت تاریخی (عدم دست داشتن خواجه نصیر در مساله فتح بغداد)، پرداخته است را بررسی می‌کند.
کتاب مذکور، جامع التواریخ نوشته رشیدالدین فضل الله است که کیفیت ارتباط خواجه را با حمله هلاکوخان به بغداد این‌گونه گزارش می‌کند: «[در پاسخ به هولاکوخان] خواجه متوهم گشت و پنداشت که بر سبیل امتحان است. گفت که به جای خلیفه هلاکوخان بُوَد.»[2]
در پاسخ به این کلام باید گفت که نخست هلاکوخان دستور حمله را از برادر خود، «منگوقاآن» گرفته بود و افزون بر آن عوامل دیگر هم‌چون جواب بی‌ادبانه خلیفه به فرستاده هلاکو[3] و اصرار «ابن علقمی» بر حمله به بغداد را نباید از نادیده گرفت.[4]
با توجه به عوامل بالا باید گفت که کلام خواجه (هلاکوخان جای خلیفه را خواهد گرفت)، از واقع خبر می‌دهد و نشانی از ترغیب هلاکوخان در یورش به بغداد در آن نیست. شاهد این حقیقت، کلام نخست خواجه است که خود را در عرصه آزمون از سوی هلاکوخان می‌دید. به این معنا که هلاکوخان تصمیم به هجمه داشت و تنها نظر خواجه را برای آزمودن وی جویا شد.

پی‌نوشت:

[1] خواجه نصیر الدین طوسی و پدیده فتح بغداد
[2]. رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران، 1338 ش، ج 2، ص 697- 702، 706-707
[3]. همان، ص 699- 702.
[4]. میرخواند، میر محمد، تاریخ روضه الصفا، تهران، 1339 ش، ج 5، ص 38- 236.