سنّت نبوی پس از رحلت جانگداز پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با ممانعت شدید در عرصه نقل و نوشتار مواجه گردید و تا حدود یک قرن که بسیاری از حاملان و ناقلان حدیث از دنیا رفته بودند، ادامه یافت. بنابراین طبیعی است در چنین جو و فضایی، سنّت، جای خود را به بدعت‌ها دهد؛ چنان‌که خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز چنین روزگاری را پیش‌بینی کرده بود. برخی از بدعت‌هایی که در فقدان روایات نبوی و ممنوعیت نقل حدیث پدیدار شد، به شرح زیر است:
الف) شافعی در کتاب «الأم» از وهب بن کیسان روایت کرده: «تمام سنّت‌های رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پس از او تغییر یافت، حتّی نماز.»[1] بخاری در صحیح خود از زهری روایت کرده: «نزد انس بن مالک در دمشق رفتم و در حالی‌که او می‌گریست، او را ملاقات کردم. به او گفتم: چه چیز باعث گریه‌ی تو شده؟ گفت: از آن‌چه یاد گرفته بودیم، چیزی جز نماز باقی نمانده، که این را نیز ضایع ساختند.»[2]
ب) مالک بن انس از عموی خود ابوسهل از پدرش روایت کرده: «از آن‌چه امروز مردم انجام می‌دهند، چیزی را نمی‌شناسم. باجی گفت: برای صحابه چیزی جز ندای برای نماز (اذان) باقی نمانده؛ یعنی تنها چیزی که دست‌خوش تغییر و دگرگونی قرار نگرفته و به شکل سابق خود باقی‌مانده همین است؛ به خلاف نماز که از اوقات خود به تأخیر افتاده و دیگر اعمال نیز دستخوش تغییر و دگرگونی قرار گرفته‌اند.»[3]
ج) حسن بصری در بین تمام سنّت‌ها، تنها قبله را استثناء کرده و گفته: «اگر اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سر از قبر بردارند، از آن‌چه میان شما عمل می‌شود، جز قبله‌ای که به‌سوی آن نماز می‌گذارید، چیزی از اعمال شما را نمی‌شناسند.»[4]

پی‌نوشت:

[1]. الأم، أبو عبدالله محمد بن إدریس شافعی، دارالمعرفة، بیروت، ج 1، ص 235.
[2]. صحیح بخاری، بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 1، ص 198.
[3]. تنویر الحوالک شرح موطأ مالک، سیوطی، المکتبة التجاریة الکبری، ج 1، ص 71.
[4]. جامع بیان العلم و فضله، یوسف بن عبد البر النمری، دار الکتب العلمیة، بیروت، ج 2، ص 200.