بدون شک برای ساماندهی امور مسلمانان در دو حیطه دنیا و آخرت، نیاز به حاکم، امری انکارناپذیر است. اما کیفیت انتخاب این حاکم باید چگونه باشد؟ اهل سنت در پاسخ به این سوال سه شیوه را انتخاب کرده‌اند که در این جستار تنها به یکی از آن‌ها پرداخته خواهد شد.
قهر و غلبه یکی از راه‌هایی است که برای مشروعیت خلیفه جامعه اسلامی از سوی اهل‌سنت پذیرفته شده است. ابویعلی به نقل از احمد بن حنبل می‌نویسد: «امامت با قهر و غلبه ثابت می‌شود و نیاز به بیعت نیست. هر چند حاکم فاجر باشد.»[1] شافعی نیز همین امر را پذیرفته و شرط اجتماع مردم در گرد شخص غالب را بیان کرده است.[2] ابن‌تیمیه نیز به عنوان یک عالم مطرح در میان جهان اسلام می‌گوید: «سلطانی که با غلبه و زور به حکومت برسد، اگر به اطاعت خداوند امر کند، اطاعت وی واجب است.»[3]
این در حالی است که عقل و نقل بر رد این کلام و نظریه دلالت دارد. عقل هیچ‌گاه نمی‌تواند حاکمی را که برای دستیابی به حکومت، به کشتار و سرکوب دست زده، بپذیرد و اندیشمندان اجرای حکومت ظالمانه بدون پذیرش از سوی مردم را قبیح می‌دانند. از سوی دیگر آیات قرآن نیز این دیدگاه (حکومت با غلبه و زور) را نقد می‌کند و آن را روش فرعون می‌داند؛ خداوند در قرآن از قول فرعون به ساحران، که آنان را امر به مکر و نیرنگ می‌کند، می‌فرماید: «وَ قَدْ أَفْلَحَ الْیَوْمَ مَنِ اسْتَعْلى.[طه/64] هر کس که امروز برتری یافت رستگار شده است.»
قرآن حتی به دنبال دلسوزی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای هدایت مردم می‌فرماید: «وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ.[یونس/99]اگر خدای تو می‌خواست، اهل زمین همه ایمان می‌آوردند. آیا تو می‌خواهی که با جبر و اکراه همه مردم را مومن و خداپرست کنی؟»

پی‌نوشت:

[1]. فراء، محمد بن الحسین، الاحکام السلطانیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1362 ش؛ 23.
[2]. بیهقی، ابوبکر، مناقب الشافعی، قاهره، دار التراث، ج 1، ص 449.
[3]. ابن تیمیه، احمد، منهاج السنه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ج 1،ص 529.