ابن‌تیمیه به عنوان نظریه‌پرداز مطرح سلفیه، دارای مبانی ادبی خاصی در تفسیر قرآن است. او نه تنها ادبیات قرآن را، بلکه زبان عربی را خالی از مجاز دانسته و به کار بردن مجاز را در قرآن، نقص بر خداوند می‌‍داند و به همین دلیل با تمام قوت در مقابل این امر ایستاده است. وی در این باره می‌نویسد: «جهل و علم اندک سبب شده است که اشخاصی معتقد باشند، مجتهدین مشهور، ائمه اسلام و عالمان سلف، کلام را به حقیقت و مجاز تقسیم کرده‌اند.»[1]
سوال این است که ابن‌تیمیه از کجا استعمال مجاز را تنقیص شمرده است؟
در حالی‌که ادیبان نکات بسیار زیبایی در مورد به کار بردن مجاز بیان کرده‌اند. به عنوان مثال سکاکی معتقد است که عالمان بلاغت، مجاز را ابلغ از حقیقت می‌دانند.[2]
ابن‌اثیر نیز می‌نویسد که وجود مجاز در کلام بر فصاحت و بلاغت کلام می‌افزاید.[3]
ابن‌تیمیه با نسبت دادن جهل و علم اندک به معتقدین مجاز، مدعی است که عالمان مشهور و سلف، مجاز را نپذیرفته‌اند. جالب این‌جاست که علمایی هم‌چون شافعی، ابوحنیفه و احمد بن حنبل مجاز را قبول کرده‌اند، اما شاید کلمات دیگری مثل اتساع را بدل از مجاز استفاده کرده‌اند.[4]
نکته پایانی که نشان از اضطراب دیدگاه ابن‌تیمیه در باب مجاز دارد، استعمال مجاز از سوی خود اوست که با شرایطی آن را پذیرفته است.[5]

پی‌نوشت:

[1]. «فمن اعتقد ان المجتهدین المشهورین و غیرهم من ائمه الاسلام و علماء السلف قسموا الکلام الی حقیقه و مجاز کما فعله طائفه من المتاخرین، کان ذالک من جهله و قله معرفته بکلام ائمه الدین و سلف المسلمین»؛ ابن تیمیه، مجموعه الفتاوی، دار الوفاء، بی جا، 1426 ق، ج2، ص221.
[2]. «اعلم ان ارباب البلاغه ... علی ان المجاز ابلغ من الحقیقه ...» سکاکی، مفتاح العلوم، قاهره، المطبعه العربیه، 1370 ق، ص180.
[3]. ابن اثیر، ضیاء الدین محمد، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، بیروت، مکتبه عنصریه، 1420 ق، ج1، ص78 – 79.
[4]. المطعنی، 1985 م، بی جا، ص663- 693.
[5]. ابن تیمیه، 1426 ق، مجموعه الفتاوی، دار الوفاء، بی جا، ج6، ص216.