یکی از احادیث مشهور و معتبری که پیامبر آن را به عنوان فضیلت برای حضرت علی(علیه السلام) بیان فرمودند همین حدیث –انا مدینه العلم...- است که در منابع گوناگون شیعه و سنی آمده است، تا علمیّت و دانش بلامنازع آن حضرت بعد از پیامبر اکرم در میان صحابه مشخص باشد و مسلمانان حتی مخالفین از این علوم بیکران در زمان بعد از رحلت پیامبر استفاده ببرند تا به مصداق عبارت خود حضرت که فرمودند: «سلونی قبل ان تفقدونی[1] بپرسید از من قبل از اینکه در میان شما نباشم». آشکار شود که علوم الهی و علوم لدنّی مخصوص پیامبر و اهل بیت ایشان و بس. اگر در کتب اهل سنت نگاهی گذرا داشته باشیم در ادامه این حدیث مشهور پیامبر به عبارات و مضامین بسیار عالی و مهم برخورد می کنیم که حاکی از خصوصیت ویژه‌ای است که حضرت علی(علیه السلام) داشته و زنگ آگاهی و بیدار باش برای تمام مسلمین بعد از رحلت پیامبر می‌باشد که راه به سعادت رسیدن مسلمانان، حضرت علی(علیه السلام) است و آن عبارت این است:
ا1- از عاصم نقل شده که پیامبر فرمودند: «انا مدینه العلم و علی بابها، فمن اراد المدینه فلیاتها من بابها[2] من شهر دانش هستم و علی دروازه‌ی آن است، آن کس که آهنگ به شهر را دارد باید از دروازه‌ی آن وارد شود».
2- از حذیفه روایت شده که پیامبر فرمود: «انا مدینه العلم و علی بابها، ولاتوتی البیوت الاّ من ابوابها[3] من شهر علم و دانش هستم و علی درب آن است و به شهرها وارد نمی‌شود مگر از درب‌های آن».
3- از حضرت علی(علیه السلام) روایت شده که پیامبر به ایشان فرمود: «انا مدینه العلم و انت بابها، کذب من زعم انّه یصل الی المدینه الاّ من قبل الباب[4] من شهر علم هستم و تو درب آن هستی، دروغ می‌گوید کسی که گمان می‌کند به شهر می‌رسد جز از طرف درب».
4- «انا دارالعلم و علی بابها[5] من خانه دانش هستم و علی درب آن است».
5- «انا مدینه العلم و علی بابها فمن اراد العلم فلیقتبسه من علی[6] من شهر دانش هستم و علی دروازه‌ی آن است، آن که دانش می‌خواهد باید از علی پرتو بگیرد».
6- «انا دارالحکم و علی بابها[7] من شهر حکمت هستم و علی درب آن است».
7- «انا دارالعلم و علی بابها[8] من شهر علم هستم و علی درب آن است».
8- «فهو –علب- باب مدینه علمی[9] او درب شهر علم من است.
در نتیجه از این حدیث با الفاظ گوناگون، روشن می‌شود که چرا پیامبر در مناسبت‌های مختلف مانند یوم الانذار، یوم الغدیر، یوم الفتح خیبر و... علی(علیه السلام) را همه کاره‌ی بعد از خود به مسلمانان معرفی می‌کرد. در کتاب شرح الهمزیه آمده است که که معاویه پیوسته پیک و نامه رسان به طرف حضرت علی(علیه السلام) روانه می‌کرد و درباره‌ی مشکلاتی که برایش بوجود می‌آمد سئوال می‌کرد و حضرت جواب می‌داد، پس یکی از فرزندان آن حضرت گفت: آیا به دشمن جواب می‌دهی؟ فرمود: «اما یکفینا ان احتاً و سالنا[10] آیا همین برای ما کافی نیست که او به ما محتاج است و از ما می‌پرسد».

پی‌نوشت:
[1]. نهج البلاغه، سیدرضی، تحقیق و ضبط دکتر صبحی صالح، بیروت، لبنان، (1387ق)، خطبه 93.
[2]. مستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج3 ص137 حدیث4637.
[3]. نهج البلاغه، سیدرضی، تحقیق دکتر صبحی صالح، بیروت، لبنان، (1387ق)، خطبه 154.
[4]. مناقب، ابن مغازلی، انتشارات اسلامیه، تهران، ایران، ص85حدیث126.
[5]. ینابیع الموده، قندوزی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان، ج2ص170.
[6]. ریاض النضره، محبّ طبری، دارالندوه الجدیده، بیروت، لبنان، ج3 ص159.
[7]. سنن، ترمذی، دارالرائد العربی، بیروت، لبنان، (1401ق)، ج5 ص596 حدیث3723.
[8]. ذخائر العقبی، طبری، مکتبه القدسی، قاهره، مصر، ص77.
[9]. المناقب، خوارزمی، موسسه نشر اسلامی، قم، ایران، ص129 حدیث143.
[10]. شرح الهمزیه فی مدح خیر البریه، ابن حجر هیثمی، المطبعه البهیه المضریه، (1304ق)، ص192.