پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کنترل نفس و خواهش‌های نفسانی ازجمله دستورات اخلاقی و شرعی است که همه عارفان حقیقی به استناد قرآن و روایات، تمامی انسان‌ها را به کنترل نفس خود سفارش کرده‌اند. درعین‌حال صوفیان که همواره طریق بدعت و انحراف را پیموده‌اند پا را از کتاب و سنت فراتر گذاشته و معتقدند که نفس را باید سرکوب کرد نه کنترل. چنانچه برخی از صوفیان معتقدند کمال انسانی در مخالفت کامل با نفس است اگرچه میل به نماز و روزه داشته باشد. مولوی در این‌باره می‌گوید:
مشورت با نفس خود گر می‌کنی
هرچه گوید کن خلاف آن دنی
گر نماز و روزه می‌فرمایدت
نفس مکار است فکری بایدت
مشورت با نفس خویش اندر خیال
هرچه گوید عکس آن باشد کمال [ج 2، ص 59]
محمدعلی کرمانشاهی معتقد است که طبق این شعر، اگر وقت نماز واجب کم باشد و نفس خواهش کند که نماز را ادا کند، باید با نفس مخالفت کرد و نماز واجب را عمداً و بدون عذر شرعی ترک کند. [خیراتیه، ص 114] آنچه در این شعر روشن است مخالفت کامل با نفس، در تمام امور است. درحالی‌که فرق است میان نفسی که انسان را ترغیب به حسنات می‌کند با نفسی که انسان را سوق به رذائل و کبائر می‌دهد.

پی‌نوشت:
محمد بلخی، مولانا جلال‌الدین، مثنوی، محقق نیکلسون، نشر مولی، تهران، 1363، ج 2، ص 59
بهبهانی (کرمانشاهی)، محمدعلی، خیراتیه، نشر انصاریان، قم، 1371 ه‌ق، ج 2، ص 114