خداوند در طول دوران زندگی بشر همواره پیامبران را برای هدایت بشر به‌سوی مردم روانه ساخت و آنان را از جنس خود مردم قرار داد تا در بین ایشان احکام و دستورات الهی را برای مردم بیان نمایند. پیامبر اسلام طی 23 سال رسالتش آیات الهی و دستورات دینی و شرعی را برای مردم بیان نمود و تا جایی که عمر شریفشان کفاف داد، به مسائل پرداختند. در سال پایانی عمر مبارکشان، خداوند دستور رفتن به حج را برای عموم مردم بیان داشت: «وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ.[حج/27] و در ميان مردم براى [اداى‌] حج بانگ برآور.»

دو منظور در این فراخوان مد نظر بود: 1. آموزش شیوه صحیح مناسک حج. 2. تعیین جانشین پیامبر برای استمرار دین و معرفی به مردم. در این فراخوان عمومی و با توجه به این‌که پیامبر این سفر را آخرین سفر حج خود اعلام کرده بود، جمعیت چند ده هزار نفری و بلکه چند صد هزار نفری حضور پیدا کردند که پس از اتمام اعمال حج، در مسیر برگشت، موضوع خلافت و جانشینی امیرالمومنین، با بیان جمله «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»(سنن ترمذی، ج6، ص74) از جانب رسول اکرم به مردم ابلاغ شد.

پی‌نوشت:

ترمذی، محمد بن عیسی، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ج6، ص74. «عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ.»
المصنف، ابن ابی شیبه، ج7، ص495، بیروت، دارالفکر، 1409. «عن جابر بن عبدالله قال: کنّا بالجحفة بغدیر خم إذا خرج علینا رسول الله فأخذ بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.»
معجم الکبیر، طبرانی، ج4، ص4. «سمعت حبشی بن جناده یقول: سمعت رسول الله(ص) یقول یوم غدیر خم: اللهم من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اعن من اعانه.»
الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، ج3، ص323. «عن ابی هریره: لما کان یوم غدیر خم و هو یوم ثمانی عشر من ذی الحجة قال النبی(ص): من کنت مولاه فعلی مولاه فانزل الله الیوم اکملت لکم دینکم.»
تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، محقق سامی بن محمد، ج3، ص28، دارطیبه للنشر، 1420. «قد روی ابن مردویه من طریق ابی هارون عن ابی سعید خدری انها نزلت علی رسول الله(ص) یوم غدیر خم حین قال لعلی: «من کنت مولاه فعلی مولاه» ثم رواه عن أبی هریره و فیه انه الیوم الثامن عشر من ذی الحجه یعنی مرجعه من حجة الوداع.»
روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، آلوسی، ج5، ص67 ـ 68. «عن ابن عباس ... فقام بولایته یوم غدیر خم و أخذ بیده. فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.»
فتح القدیر، آلوسی، ج6، ص20. «قال رسول الله إلی بریده: یا بریده ألست بالمؤمنین من أنفسهم؟ قلت: بلی یا رسول الله. قال: من کنت مولاه فعلی مولاه.»
مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج6، ص113. «... أخذ بیده و قال: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه». فلقیه عمر فقال: هنیئاً لک یا بن ابی طالب أصبحت مولای و مولی کل مؤمن و مؤمنة. و هو قول ابن عباس و البراء بن عازب و محمد بن علی.»
...