پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مهدویت و اعتقاد به منجی نزد همه فرق اسلامی جزء اصول مسلّم و پذیرفته شده‌‌ی مسلمانان است و حتی وهابیت تندرو نیز به اصل مهدویت معتقدند، اما اختلاف در فروعات این مساله و تبیین مصداق «مهدی موعود» است.

میان دیدگاه شیعه و سنی در زمینه مهدویت تفاوت نظری وجود دارد، چراکه شیعه قائل است مهدی موعود، فرزند امام حسن عسکری (علیه السلام) است که هنوز در قید حیات و در پس پرده‌ی غیبت حضور دارد، ولیکن اکثریت اهل سنت بر این اعتقادند که مهدی موعود هنوز متولد نشده و قیام منجی موعود و مهدویت در آخر الزمان اتفاق خواهد افتاد و از این‌رو اهل سنت در مواجهه و تقابل با اعتقاد شیعه در رد مهدویت فرزند امام حسن عسکری (علیه السلام) دو دیدگاه عمده مطرح کرده است:
دیدگاه اول: امام حسن عسکری (علیه السلام) عقیم بوده و فرزندی از خود باقی نگذاشته که ابن حزم چنین معتقد است.[1]
دیدگاه دوم: امام حسن عسکری (علیه السلام) صاحب فرزندانی شده که از جمله‌ی آنان محمد بن الحسن العسکری (علیهما السلام) است که نزد شیعه، همان مهدی موعود می‌باشد. اما او در نزد اهل سنت مهدی موعود نیست و برخلاف اعتقاد شیعه، او مرده است.

البته این‌گونه نیست که همه عالمان اهل سنت لاجرم تنها به یکی از این دو دیدگاه قائل باشند، چراکه در میان عالمان اهل سنت دیدگاه سومی نیز وجود دارد، که تنها تعداد اندکی از عالمان اهل سنت قائل به آن شدند، که البته این دیدگاه موافق همان رویکرد شیعه در مهدویت است. یعنی این عالمان اهل سنت، همانند عالمان شیعه معتقدند که امام حسن عسکری (علیه السلام) صاحب فرزندی است به نام محمد بن الحسن (علیهما اسلام) که همان مهدی موعود است و هم‌اکنون نیز زنده و در پس پرده غیبت قرار دارد. بحث تفصیلی از این دیدگاه را موکول به مقاله دیگری می‌کنیم، و آن‌چه در این مقاله در صدد بیان آنیم، بحث از دیدگاه دوم است.

دیدگاه دوم گرچه به تولد حضرت اذعان نموده ولیکن دو تفاوت نظری با دیدگاه شیعه دارد: 1- حضرت مرده است. 2- ایشان مهدی موعود نیست. گرچه از نظر این دیدگاه، محمد بن الحسن العسکری (علیه‌السلام) همان مهدی موعود نیست، ولیکن اعتراف آنان به تولد حضرت، سخن شیعه را بر عقیم نبودن امام حسن عسکری (علیه السلام) اثبات می‌کند و نیز اثبات می‌کند که محمد بن الحسن العسکری‌ای که شیعه ادعا می‌کند، او مهدی موعود است متولد شده است. از این‌رو در این مقاله به سخنان افرادی که به تولد حضرت محمد بن الحسن العسکری (علیهما السلام) اعتراف کردند، اشاره خواهیم کرد.

اذعان ذهبی به تولد

شمس الدین ذهبی در «سیر اعلام النبلاء» در توضیح کلمه «المنتظر» می‌نویسد: «او ابوالقاسم محمد بن الحسن العسکری بن علی الهادی بن محمد بن الجواد بن علی الرضا بن موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن زین العابدین بن علی بن الحسین الشهید بن الامام علی بن ابی طالب.» این‌که ذهبی نوشته محمد فرزند حسن عسکری، نشان از آن دارد که او اذعان به تولد حضرت از امام حسن عسکری (علیه السلام) نموده است. گرچه او در ادامه سخن، زنده ماندن حضرت تاکنون را انکار می‌کند، ولی به تولد حضرت اذعان دارد.[2]
 ذهبی در کتاب «العبر فی خبر من غبر» در مورد امام حسن عسکری (علیه السلام) می‌نویسد: «او پدر [موعود] منتظر محمد [قائم] صاحب سرداب است.»[3]

ذهبی در جای دیگر از این کتاب، سال 265 را سال وفات امام زمان(عجل الله فرجه الشریف) اعلام می‌کند و تا وقتی کسی متولد نشود، وفاتش معنا ندارد. پس ذهبی قطعاً قائل به تولد حضرت شده که سال 265 را به عنوان سال وفات حضرت اعلام می‌دارد.[4]
ذهبی در کتاب «تاریخ الاسلام» نیز وقتی سخن از امام حسن عسکری (علیه السلام) به میان می‌آورد او را «والد منتظَر الرافضة» معرفی می‌کند و سپس می‌نویسد: «فرزند ایشان محمد بن الحسن که شیعه او را قائم و خَلَف و حجت می‌خواند، در سال 258 متولد شد و گفته شده که در سال 256 متولد شده است. بعد از پدرش دو سال زندگی کرد و سپس مرده است، ولی معلوم نیست که او چگونه مرده است و مادر او، کنیز ام ولد [یعنی صاحب فرزند] بود.»[5]

عالمان بسیاری از اهل سنت به تولد حضرت محمد بن الحسن العسکری (علیه السلام) اعتراف نمودند که به جهت رعایت اختصار ناچاریم در مقاله مستقل دیگر به برخی از آنان اشاره کنیم.

پی‌نوشت:

[1]. «فأمّا الحسن، فهو آخر أئمّة الرافضة،و لم يعقب؛ و ادّعى الرافضة أنّ جارية له اسمها صقيل ولدت منه بعد موته،و هذا كذب». جمهرة أنساب العرب، ابی محمد علی بن احمد بن سعید بن حزم الاندلسی القرطبی الظاهری(م456ق)، محققین: لجنه من العلماء، بیروت، دارالکتب العلمیة – منشورات محمد علی بیضون، 1418ق_1998م، ص61، متن کتاب؛ همان، به کوشش عبدالسلام محمد هارون،‌ قاهره، ۱۹۸۲م، ص61؛/ و «...وكل هَذَا هوس وَلم يعقب الْحسن الْمَذْكُور لَا ذكرا وَلَا أُنْثَى فَهَذَا أول نوك الشِّيعَة...».  همو، الفصل في الملل والأهواء والنحل، قاهره، مكتبة الخانجی، ج4، ص138، متن کتاب.
[2].  «2276- المُنْتَظَر: الشَّرِيْفُ، أَبُو القَاسِمِ، مُحَمَّدُ بنُ الحَسَنِ العَسْكَرِيُّ بن عَلِيٍّ الهَادِي بنِ مُحَمَّدٍ الجَوَادِ بنِ عَلِيٍّ الرِّضَى بنِ مُوْسَى الكَاظِمِ بنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ بن مُحَمَّدٍ البَاقِرِ بنِ زَيْنِ العَابِدِيْنَ بنِ عَلِيِّ بن الحسين الشهيد بن الإِمَامِ، عَلِيِّ بنِ أَبِي طَالِبٍ العَلَوِيُّ الحُسَيْنِيُّ». سير أعلام النبلاء، شمس الدين أبوعبدالله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبی(م748ق)، قاهره، دار الحديث، 1427ق-2006م، ج10، ص282، رقم: 2276. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. «وهو والد المنتظر محمد، صاحب السرداب». العبر فی خبر من غبر، شمس الدین ذهبی، محقق: أبو هاجر محمد السعيد بن بسيوني زغلول، بیروت، دار الكتب العلمية، ج1، ص373. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. «وفيها [یعنی سنة خمس وستين ومائتين، توفی] محمد بن الحسن العسكري بن علي الهادي محمد الجواد بن علي الرضا بن موسى الكاظم بن جعفر الصادق العلوي الحسيني أبو القاسم. الذي تلقبه الرفضة: الخلف الحجة. وتلقبه بالمهدي وبالمنتظر. وتلقبه بصاحب الزمان، وهو خاتمة الاثنتي عشر....». العبر فی خبر من غبر، ذهبی، ج1، ص381. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
کلمه محمد بن الحسن در عبارت ذهبی عطف بر «أحمد بن الخصيب» در جمله «فيها توفی أحمد بن الخصيب» است که فعل «توفی» بر سر کلمه «محمد» نیز در ‌می‌آید یعنی محمد بن الحسن العسکری در سال 265 وفات یافته است.
[5]. «...وهو والد منتظَر الرّافضة. تُوُفّي إلى رضوان اللَّه بسامرّاء فِي ثامن ربيع الأول سنة ستّين، وله تسعٌ وعشرون سنة....وأمّا ابنه محمد بْن الْحَسَن الَّذِي يدعوه الرّافضة القائم الخَلَف الحُجّة، فولد سنة ثمانٍ وخمسين، وقيل: سنة ستٍّ وخمسين. عاشَ بعد أَبِيهِ سنتين ثمّ عُدِم، ولم يُعلَم كيف مات. وأمُّهُ أمّ وُلِد». تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير والأعلام، شمس الدين ذهبی، قاهره، المكتبة التوفيقية، بی‌تا، ج19، ص79. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: مصطفی عباسی هرازی