پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ طیفور بن عیسی بن سروشان صوفی مشهور قرن دوم هجری و سوم هجری قمری است. جد وی سروشان، موبد زرتشتیان بسطام در عهد ساسانی بوده و سپس به دین اسلام درمی‌آید. برخی بایزید را ازجمله شاگردان امام صادق (علیه السلام) ذکر کرده‌اند. تاریخ دقیق زندگی وی به درستی معلوم نیست. علل این امر متعدد است، ولی ظاهراً روشن‌ترین دلیل این درهم آمیختگی تاریخی، وجود بایزیدهای متعددی است که در ادوار متعدد زندگی کرده‌اند و چه بسا آنان نیز بسطامی و حتی دارای اسم طیفور بوده‌اند. بایزید ظاهراً در سال 180 هجری قمری وفات یافته است.[1]
چنان‌که گفته‌اند او‌ سـیصد و سـیزده – و به روایت‌ عطار‌، صد و سیزده- استاد و پیر را خدمت کرد که آخرین آنان امام جعفر صادق (علیه السلام) بـود کـه دو سـال – احتمالاً در دو سال آخر عمر آن حضرت (علیه السلام) یعنی از 146 تـا 148 هجری- در‌ خـدمت ایـشان بـود و سـقایی آن حـضرت را می‌کرد و به همین مناسبت حضرت او را «طیفور سقّا» می‌خواند.[2] به هر حال گفته شده بایزید از سال 148 قمری، به بعد در بسطام ماندگار شد‌ و در‌ جوار مسجدی که بعدها مسجد بایزید خوانده شـد، خلوت خانه‌ای معروف به "صومعۀ بایزید" بنا نهاد و در آن به عبادت پرداخت.[3] و احتمالاً- با توجه به گزارش مؤلف کتاب حلیة الاولیاء‌ و به‌ تبع او دیگران - بایزید در همین دوره ازدواج کرد.[4] او ظاهراً به جز چـند سـفر، از جمله زیارت خانۀ خدا، بیشتر عمر خود را در بسطام سپری کرد، البته‌ از‌ سفر او به بلخ نیز سخن گفته‌اند.[5] او سرانجام در بسطام وفات یافت و در ضلع شمالی مسجد، معروف به "مسجد بـایزید" کـه صومعۀ او نیز در جوار آن‌ قرار‌ داشت‌، و در پایین قبر امامزاده محمد -به احتمال، فرزند امام جعفر صادق‌ (ع)- به‌ خاک سپرده شـد.[6]
اگر سال وفات بایزید دویست و سی و چهار باشد، با درنظر گرفتن سال وفات حضرت صادق (علیه السلام) که سال 148 هجری است، حدود هشتاد و شش سال در این میان فاصله است. اگر بایزید آخرین سالهای حیات حضرت صادق (علیه السلام) را در سنین نوجوانی درک کرده باشد، باید عمری در حدود صد سال برای او فرض شود و این با اسناد موجودی که درباره حیات بایزید که عمر او را هفتاد و سه سال نوشته‌اند، تطبیق نمی‌کند. مگر اینکه بگوییم اسنادی که تاریخ مرگ بایزید را بیان کرده‌اند، اشتباه کرده و بایزید بیشتر از هفتاد سال عمر کرده است در حالی چنین تاریخی برای وفات بایزید نقل نشده است.[7] بنابراین اگر عمر بایزید را بنا بر آنچه که معروف است محاسبه کنیم، می‌بینیم که تولد او 16 سال بعد از شهادت امام صادق (علیه السلام) رخ داده است و سقایی او برای حضرت صادق (علیه السلام) امکان نداشته است. مگر آنکه بگوییم بایزیدهای متعددی در آن زمان حضور داشته و معلوم نیست کدام یک دربان حضرت بوده‌اند و طبق این فرض همنشینی بایزید -ی که صوفیه او را از بزرگان خود می‌شمارند- با امام صادق (علیه السلام) ثابت نیست.

پی‌نوشت:

[1]. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، تهران، ج2، ص176
[2]. ابن منور، محمد میهنی، اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، بهکوشش محمد رضـا شـفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه، 1366‌ش، صـص‌20‌-21
[3]. یغمایی اقبال، عارف نامی بایزید بسطامی، انتشارات توس، تهران، 1367، صـص‌114‌و 115‌
[4]. ابن جوزی ابوالفرج عبدالرحمن، صفة الصفوة، به کوشش فاخوری محمود، بیروت، دارالمعرفة، 1399 ق، ج 4، ص 111
[5]. سهلگی محمد بن علی، دفتر روشنایی ترجمه کتاب النور من کلمات ابی طیفور، مترجم شفیعی کدکنی محمدرضا، سخن، تهران، 1384، ص 200
[6]. سلمی ابوعبدالرحمن محمد‌ بن‌ حسین، طبقات الصوفیه، بهکوشش شریبه نورالدین، قاهره، 1406ق، ص60
[7]. سهلگی محمد بن علی، دفتر روشنایی ترجمه کتاب النور من کلمات ابی طیفور، مترجم شفیعی کدکنی محمدرضا، سخن، تهران، 1384، ص 39