پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مسائل، استناد به رؤیا است که از روزگاران قدیم، فکر و اندیشه‌ی افراد عادی و دانشمندان را به خود مشغول نموده و آنان را به اظهار نظرهای متفاوت و بعضاً متضادی وا داشته است. بحث در مورد «حقیقت رؤیا» است، برخی رؤیا را فاقد حقیقت می‌دانند و آن را یک پیش آمد تصادفی تلقی می‌کنند که حاصل فعالیت قوه‌ی وهم و خیال است، و بعضی دیگر آن را دارای حقیقت می‌دانند. برخی آن را عملی مربوط به مغز می‌دانند و برخی دیگر آن را عملی مربوط به نفس و روح انسان تلقی می‌کنند.[1]
به طور كلى خواب و رؤيا بر سه قسم است، چنان كه رسول گرامى اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مى‏‌فرمايد: «الرؤيا ثلاثه: بشرى من الله، و تحزين من الشيطان، والذين يحدث به الانسان نفسه فيراه فى منامه خواب و رؤيا سه گونه است. گاهى بشارتى از ناحيه خداوند است، گاه وسيله غم و اندوه از سوى شيطان و گاه مسائلى است كه انسان در فكر خود مى‌‏پروراند و آن را در خواب مى‏‌بيند».[2]
برخى از رؤياها ناشى از تأثير اسباب و عوامل خارجى مانند گرما و سرما و يا عوامل داخلى مثل مريضى و وضع مزاج و پر بودن معده و ناراحتى و... بر روى قوه متخيله انسان و در نتيجه رؤيا و خواب انسان مؤثر است. همچنين اخلاق و خصوصيات انسانى تأثير زيادى در نوع تخيل انسان دارد مانند دوست داشتن شديد كسى يا كارى به همين جهت، اغلب خواب‌ها ناشى از تخيلات نفسانى است كه برآمده از همين تأثير اسباب و عوامل خارجى يا داخلى است كه در حقيقت حاكى از كيفيت عمل و اثر اين اسباب است و حقيقتى در پس آن نيست. اما همه خواب‌ها این‌گونه نيست بلكه خواب‌های صادقه و رؤياهايى هم هست كه كاشف از حقایق و حوادث خارجى است.
زمان خواب ديدن مثل سر شب يا وسط شب يا آخر شب يا بعد از نماز صبح فرق دارد. معمولاً خواب‏‌هاى صادقه نيمه‏‌هاى شب مى‏‌باشد و معمولاً خواب‏‌هاى بعد از نماز صبح قابل تعبير نيست، حتى فصل‌‏هاى سال هم در تعبيرخواب تأثير دارد مثلاً فردى در پاييز ببيند كه درختان او ميوه كرده است، اين دلالت بر ضرر وى دارد و اگر هنگام بهار ببيند دلالت بر منفعت او دارد. حتى شخصى كه خواب مى‌‏بيند فرق دارد، مثلاً اگر كاسب خواب ببيند كاسه شير مى‌‏نوشد دلالت بر كسب مال دارد ولى اگر دانشجو و طالب علم چنين خوابى ببيند، دلالت به تحصيل علم دارد و....
به هر ترتيب تشخيص این‌ که چه خوابى صادق است كار دشوارى است و اساساً تعبير نمودن خواب جنبه الهامى دارد و با صفاى باطنى به دست مى‌‏آيد.
در همین راستا فرقه‌ی احمد الحسن ملقب به یمانی، ملاک راستی و برحق بودن خود را خواب دیدن خود قرار داده است. به این صورت که اگر کسی بخواهد، پی به صدق این فرقه ببرد، اذکاری به وی داده می‌شود که شخص در آن احمدالحسن را در خواب ببیند. و این علاوه بر خواب‌هایی است که خود دیده است و آن‌ها را ملاک صدق خود قرار داده است!
نكته آخر آن كه خواب، به هر شكلى كه باشد هيچ گونه الزام و تكليفى براى انسان درست نمی‌کند مگر خواب پيامبران كه گاهى جنبه وحى دارد مثل خواب حضرت ابراهيم (ع) كه در قرآن كريم آمده است‏.
نكته ديگر اينكه آنچه در خواب انسان می‌بیند و یا دستوراتى كه به وى داده می‌شود هيچ گونه تكليف و الزام شرعى براى او نمی‌آورد مثلاً اگر در خواب به كسى گفته شود چهل روز صدقه بده و یا فلان عمل شرعى را انجام بده انجام آن واجب نيست و در صورتى كه موافق با شرع نباشد انجام آن جایز نیز نخواهد بود در اخبار از واقعيات بيرونى نيز خواب در صورتى حجت است كه مضمون آن مخالف با شرع نباشد و موافق با آن باشد در غير اين صورت اعتبارى ندارد.

پی‌نوشت:

[1]. علی منتظری، خواب و رویا، تهران: نشر هستی نما، ۱۳۸۳، ص ۵۴.
[2]. محمد ری‌شهری، ميزان‏ الحكمه، ج ۴، انتشارات مكتبه الاسلامى، ص ۱۶.

جهت مطالعه بیشتر بنگرید به: علی منتظری، خواب و رویا...