پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ تناسخ مسئله‌ای فلسفی است که در علم‌النفس کانون توجه قرار می‌گیرد و ادعای ضرورت یا استحاله‌ی آن نیز به دلیل عقلی نیازمند است. از این روی، تناسخیان برای اثبات تناسخ، به ادله‌ی گوناگون عقلی دست یازیده، تا بر ضرورت تناسخ استدلال کنند. یکی از ادله‌های عقلی که در این نوشته کانون توجه قرار می‌گیرد، «نیاز به ابدان مادی در نیل به تکامل» می‌باشد[1] که تقریر آن چنین است:
چگونگی استدلال:
مقدمه اول: در این‌که غایت خلقت بشر استکمال است تردیدی وجود ندارد؛
مقدمه دوم: بی‌تردید هر انسانی در ابتدای آفرینش خود به کمالات حالت بالقوه دارد و تنها استعداد نیل به آن‌ها در اوست؛
مقدمه سوم: با زندگی در یک بدن که با مرگ پایان می‌یابد نمی‌توان به کمال رسید؛ بلکه به بدن‌های بیشتری در زندگی‌های متعدد نیاز است؛
مقدمه چهارم: آن‌گاه که روح انسان با مرگ از بدن اول مفارقت می‌کند دو حالت تصور دارد: یا به هیچ بدنی منتقل نمی‌شود و یا وارد بدن دیگری می‌شود و به سیر خود در ابدان ادامه می‌دهد؛
مقدمه پنجم: فرض اول چون مستلزم تعطیل است، محال است؛
نتیجه: با ابطال فرض اول، فرض دوم می‌ماند که همان تناسخ است.
استدلال مزبور، که در برخی از منابع به آن اشاره شده، هرچند عمومیت داشته، همه‌ی انسان‌ها را دربر می‌گیرد و از اثبات چرخه‌ی نامتناهی تناسخ ارواح ناتوان است؛ زیرا تا زمانی سیر در ابدان ادامه دارد که روح به تکامل برسد و پس از آن دلیلی برای سیر در ابدان وجود ندارد.
بررسی و نقد:
نقد اول: هیچ دلیلی بر این مسئله وجود ندارد که استکمال تنها باید در ابدان گوناگون باشد؛ زیرا برهانی بر این‌که تکامل در یک بدن تحقق نمی‌یابد، نیست. بنابراین مقدمه‌ی سوم ناتمام است؛
نقد دوم: ارواح با مرگ بی‌کار نمی‌شوند؛ بلکه به کارهای دیگری که مناسب با عالم برزخ باشد، مشغول‌اند؛
نقد سوم: همه‌ی انواع تعطیل محال نیست. تنها تعطیل مطلق محال است که هیچ‌گاه انسان مشغول کاری نباشد. بر این اساس همین‌که انسان در حیات مادی مشغول به فعالیت باشد کافی است که از تعطیل مطلق خارج می‌شود.[2]

پی‌نوشت:

[1]. رجعت از دیدگاه متکلمان برجستۀ شیعی و رابطۀ آن با تناسخ؛ اصغر بهمنی، پایانامه کارشناسی ارشد دانشگاه مفید، ص 229.
[2]. تناسخ از دیدگاه عقل و وحی، محمد تقی یوسفی، نشر مؤسسه امام خمینی(رحمه‌الله)، ص 73.