پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اسلامیت تصوف در آغاز راه با کوشش های زیاد، طبق سلیقه و سیاست بنی امیه فراهم آمد، مدتی تصوف مسلمان اموی بود. مشایخ صوفیه آن را به رنگ دین و مذهب آراسته و در کنار کتاب ها و نوشته های خود با استشهاد به آیات قرآن و احادیث این مسلک را در نظر عوام، دلبند ساختند![1]

تا اینکه ایرانیان خسته از بنی امیه با تصوف ساخته ی دست ایشان برخورد نموده، چون در شرح و تعریف، آداب و سنن به مرزبندی خاصی مقید نشده بود که امکان دستکاری در آن نباشد، با اضافه ذوقیات و سلیقه های ایرانی، تصوف آریایی را فراهم آورده و با تصوف اسلامی اموی به هم آمیختن و به صورت نهضتی به مقابله با خلفا فرستادند تا در اوائل حکومت بنی عباس، جماعتی از تارکان دنیا و دوره گردان هندی و مانوی در عراق و سایر ممالک اسلامی پراکنده شدند و همانگونه که در قرن اول صحبت از رهبانان مسیحی بود، در قرن دوم ذکر تارکان دنیا به میان آمد که نه مسلمان بودند و نه مسیحی، جاحظ [2] ایشان را رهبان الزنادقه می نامد.

این روش مرتاضان و سیاحان دوره گرد بودایی در صوفیان مسلمان اثر کرده و با تصوفی که ساخته ی امویان بود و با آیین آریایی و ایرانی توام شده بود، موجب گردید جمعی از مستشرقین، دانشمندان ایرانی و عرب مانند ابوالاعلی عفیفی تصوف رائج بعد از قرن سوم را، معلول عوامل خارج از دین و شریعت بدانند.[3]

واین مطلب غیرقابل انکار، از همان زمان که محققان آزاد اندیش و به دور از وابستگی به تصوف فرقه ای، درباره ی صوفی و آئین او تحقیق جامع نمودند و موضوع ناخالصی تصوف اسلامی را متوجه شدند؛ این حساسیتِ توأم با مخالفت اتباع فرقه ای تصوف موجب تدوین کتاب های پر سر و صدائی شد و عالمان دینی را نیز بنابر وظیفه ای که بر عهده دارند و می بایست در بروز فتنه ها به هدایت جامعه به سمت رستگاری و صراط مستقیم کوشا باشند، به نقد و بررسی بر انگیخت.

عجیب اینجاست که تمام محققانی که به فرقه های صوفیه وابسته اند معتقدند که عوامل خارجی در تدوین آن مؤثر نبوده و متقابلاً آن عده از محققان سرشناس که وابستگی فرقه ای ندارند بر خلاف ایشان معتقدند که عوامل خارجی، نقش کلیدی و مؤثری را در شکل گیری صوفیه و تصوف داشته است.

منبع:

[1]. لغت نامه دهخدا، ذیل واژه صوفی تحت عنوان تصوف در قرن ششم
[2]. ابوعثمان عمرو بن بحر(۱۶۰-۲۵۵ق) مشهور به جاحِظ؛ ادیب معتزلی
[3]. التصوف الاسلامیه/ عفیفی/ 28. 29. 45. 47